Zapis windykacyjny

 Co to jest zapis windykacyjny?

Instytucja zapisu windykacyjnego umożliwia spadkodawcy zawarcie w testamencie sporządzonym w formie notarialnej postanowienia, na mocy którego określona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Dzięki tej regulacji, sytuacja zapisobiercy jest znacznie lepsza - jego prawa do określonej rzeczy nie wynikają tylko z istniejącego zobowiązania, ale ze stosunku prawnorzeczowego, skutecznego wobec wszystkich.

Skorzystanie z tej możliwości obwarowane jest jednak pewnymi ograniczeniami wynikającymi z przepisów szczególnych:

przedmiotem zapisu windykacyjnego może być jedynie rzecz oznaczona co do tożsamości, zbywalne prawo majątkowe, przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne, a także ustanowienie na rzecz zapisobiercy służebności lub użytkowania oraz ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.

zastrzeżenie warunku lub terminu przy zapisie windykacyjnym jest bezskuteczne, chyba że z treści testamentu wynika, że bez takiego zastrzeżenia, zapis nie zostałby uczyniony - w takiej sytuacji zapis windykacyjny jest nieważny, aczkolwiek można próbować interpretować go jako zapis zwykły

zapis windykacyjny nie jest ważny, jeśli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu nie należy do spadkodawcy lub spadkodawca jest zobowiązany go sprzedać

 Czym różni się zapis zwykły od zapisu windykacyjnego?

Podstawowa i najwazniejsza różnica pomiędzy dwoma proponowanymi przez kodeks cywilny rodzajami zapisu dotyczy jednego z elementarnych aspektów prawa cywilnego, a mianowicie różnicy miedzy roszczeniami wynikającymi z prawa rzeczowego a tymi, których źródło leży w prawie zobowiązań. Jak wspomniano, sytuacja zapisobiercy przy zapisie windykacyjnym jest zdecydowanie lepsza niż w przypadku zapisu zwykłego. W momencie otwarcia spadku, zapisobierca zapisu windykacyjnego nabywa prawo własności przedmiotowej rzeczy. Od tego momentu staje się on beneficjentem najszerszej z punktu widzenia prawa cywilnego ochrony - a więc tej należnej prawu własności. Jego uprawnienia są skuteczne erga omnes, a więc wobec wszystkich, którzy mogliby je naruszać, nie zaś jedynie wobec obciążonego zapisem. Skorzystanie z zapisu windykacyjnego skraca niejako drogę prawną, jaką musi przebyć rzecz, by wejść do majątku zapisobiercy - znajduje się w nim z mocy prawa, nie zaś dopiero w następstwie wykonania czynności przeniesienia własności przez obciążonego.

W związku z tak zasadniczym wzmocnieniem pozycji zapisobiercy, ustawodawca uznał za stosowne wprowadzenie silniejszych obwarowań dotyczących zapisu windykacyjnego niż te, które dotyczą zapisu zwykłego. Najistotniejsze z nich dotyczy przedmiotu zapisu - może być nim jedynie rzecz oznaczona co do tożsamości (a także zespoły rzeczy lub pewne prawa). Zapis windykacyjny nie może być także obwarowany zastrzeżeniem ani terminem, co jest ściśle związane z faktem, iż jego przedmiotem mogą być nieruchomości.

Należy jednak w dalszym ciągu mieć na uwadze fakt, iż obydwie formy zapisu są instytucjami bardzo do siebie zbliżonymi. Ostatecznie taki stan rzeczy podkreśla art. 9816 kc, na mocy którego w sprawach dotyczących zapisu windykacyjnego nieuregulowanych w rozdziale go dotyczącym, stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie zwykłym.