Spadek – porady prawne

Tag: spadkodawca

  • NIEGODNOŚĆ DZIEDZICZENIA – NOWELIZACJA Z DNIA 28 LIPCA 2023 R

    15 listopada 2023 r. wejdzie w życie ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Wśród projektowanych zmian znajduje się nowelizacja instytucji niegodności dziedziczenia. Polski ustawodawca przyjął konstrukcję, zgodnie z którą skutki niegodności dziedziczenia nie następują ex lege, lecz z mocy konstytutywnego wyroku sądu, wywołującego skutki ex tunc. U podstaw omawianej instytucji leżą względy etyczne, osoba która dopuszcza się negatywnych zachowań względem spadkodawcy lub dąży do wywarcia negatywnego wpływu na porządek dziedziczenia nie powinna bowiem osiągać korzyści ze spadku. Dostrzegając potrzeby rozszerzenia przesłanek niegodności dziedziczenia do art. 928§1 wprowadzono dwie nowe podstawy w oparciu o które spadkobierca będzie mógł zostać uznany za niegodnego.

    Nowy punkt 4 dotyczyć ma sytuacji, gdy potencjalny spadkodawca za życia spadkodawcy „uporczywie uchylał się od wykonywania wobec niego obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową”. Ograniczenie projektowanej przesłanki do przypadków, gdy obowiązek został określony co do wysokości nastąpiło z uwagi na doniosłość skutków jakie niesie za sobą uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Punkt 5 jako okoliczności uzasadniające stwierdzenie niegodności uznaje „uporczywe uchylanie się od obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.”

    W uzasadnieniu do projektu ustawy podkreślono, że państwo powinno reagować na nieetyczne zachowania spadkobierców. Nie może istnieć zgoda na naruszanie szczególnie cennych dóbr osobistych spadkodawcy, takich jak m.in.: życie, zdrowie, czy godność. Wspomniane wartości posiadają rangę konstytucyjną, zatem jakiekolwiek wystąpienia przeciwko nim przez osobę, znajdującą się w kręgu osób uprawnionych do spadku, muszą być sankcjonowane. W tym przypadku, chodzi o pozbawienie tych, którzy postępują nieetycznie szansy osiągnięcia jakiejkolwiek korzyści majątkowej ze spadku. Jak wskazał ustawodawca, wprowadzone zmiany stanowią odpowiedź na stany faktyczne, które pozbawiają spadkodawcę możliwości samodzielnego zdecydowania w testamencie o wyłączeniu od dziedziczenia. Wymienione zostały między innymi brak zdolności do testowania z art., 944 k.c., czy niemożność sporządzenia testamentu z przyczyn faktycznych – np.: gdy spadkodawca znajduje się w stanie wegetatywnym. Ponadto, co zasługuje na szczególną uwagę, wydziedziczenie jest możliwe jedynie w stosunku do ściśle określonego kręgu osób. Natomiast od wykonywania obowiązku alimentacyjnego lub obowiązku pieczy uchylać mogą się także ci, których spadkodawca nie może wydziedziczyć, choć mogą być potencjalnymi spadkobiercami. Wśród takich osób znajduje się na przykład rodzeństwo.

    W ocenie projektodawcy, proponowane rozwiązania mają pozwolić na możliwość żądania uznania za niegodnego dziedziczenia tych spadkobierców, którzy w dotychczasowym stanie prawnym mogli bezkarnie uchylać się od obowiązków pomocy, mimo realnej możliwości ich spełnienia.

  • Umowa o spadek przyszły

    W dniu 19 marca 2021 r. Sąd Najwyższy potwierdził, że umowy o spadek po osobie żyjącej są nieważne ( III CSKP 69/21). Jak stwierdził Sąd Najwyższy zgodnie zaś z art. 1047 k.c., z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna. Chodzi o to, że krępowałaby ona strony zawierające taką umowę. Po zawarciu umowy dziedziczenia anulowanie skutków prawnych takiej umowy byłoby możliwe jedynie w drodze umowy uchylającej wcześniej zawartą umowę dziedziczenia. Testament zaś testator może w każdej chwili odwołać bez potrzeby podawania uzasadnienia swojej decyzji, ani angażowania innych osób przy oświadczeniu swej woli. Dopuszczenie zatem istnienia umów dziedziczenia kłóci się z zasadą, zgodnie z którą spadkodawca jest uprawniony do określenia swojej ostatniej woli aż do chwili jego śmierci.

  • Testament ustny w czasie epidemii

    Przepisy kodeksu cywilnego tworzą pewnego rodzaju instrument ochrony dla osoby, która nie zdążyła sporządzić testamentu i znalazła się w szczególnej sytuacji. Jest to instytucja testamentu ustnego, który polega na tym, że jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Wydawać by się mogło, że w sytuacji jaką jest zagrożenie epidemiologiczne wirusem COVID-19, testamenty ustne mogą znaleźć zastosowanie i to nie tylko w sytuacji istnienia zagrożenia śmiercią.

    W postanowieniu z dnia 3 grudnia 2010 r., I CSK 37/10, LEX nr 694228 Sąd Najwyższy określił, jakie inne okoliczności poza obawą rychłej śmierci mogą stanowić uzasadnienie dla sporządzenia testamentu ustnego. Szczególnymi okolicznościami, w rozumieniu tego przepisu, mogą być takie zdarzenia, jak:

    • powódź,
    • przerwanie komunikacji,
    • epidemia,
    • pobyt spadkodawcy w szpitalu zakaźnym,
    • działania wojenne

    Warunkiem jest, aby każda z wymienionych okoliczności uniemożliwiała lub w poważnym stopniu utrudniała spadkodawcy sporządzenie testamentu zwykłego. Nie jest natomiast wymagane, aby w tych sytuacjach spadkodawca również obawiał się rychłej śmierci.

    Sąd Najwyższy zwrócił uwagę jeszcze na inną stronę tego problemu w uchwale z dnia 23 września 1958 r., 3 CO 17/58, LEX nr 119687. Testament ustny sporządzany jest zwykle w sytuacjach grożących rychłą śmiercią spadkodawcy, mimo to mogą wystąpić wypadki, gdzie obawa rychłej śmierci uzasadniona jest nie tylko w stosunku do spadkodawcy, ale i w stosunku do osób, którym on oświadcza swą wolę. Jako przykłady takich niebezpiecznych sytuacji Sąd Najwyższy podał epidemię czy działania wojenne. Przepis ustawy określa, że treść testamentu w wypadku jej niespisania może być stwierdzona zgodnym oświadczeniem co najmniej dwóch świadków. Może się zdarzyć, że w czasie wojny czy epidemii umrze więcej niż jeden świadek i ustalenie treści testamentu będzie niemożliwe. W takiej sytuacji w wypadkach, gdy zachodzi obawa rychłej śmierci również świadków, spadkodawca może oświadczyć swą wolę większej liczbie świadków niż przewidziane minimum ustawowe. 

    Przedstawione poglądy wzajemnie się uzupełniają. Zachorowanie spadkodawcy na ciężką chorobę, zagrażającą życiu lub nagłe pogorszenie się stanu jego zdrowia, stanowi uzasadnienie dla sporządzenia testamentu ustnego z uwagi na obawę rychłej śmierci spadkodawcy. Dodatkowo bez względu na jego stan zdrowia występowanie epidemii może samoistnie uzasadniać testowanie w formie szczególnej, jeżeli spadkodawca nie ma możliwości sporządzenia testamentu zwykłego lub byłoby to poważnie utrudnione.

    KS