Spadek – porady prawne

Tag: spadek

  • Wieloletnie postępowania o zachowek a aktualizacja wyceny masy spadkowej

    Postępowania o zachowek niekiedy bywają sporne. To zaś powoduje, iż strony postępowań o zachowek wikłają się często w wieloletni spór sądowy. Gdy w skład spadku wchodzą również nieruchomości, na potrzeby ustalenia tzw. substratu zachowku, czyli czynnej masy spadku (aktywa minus pasywa) konieczne staje się oszacowanie nieruchomości spadkowych.

    Dokumentem stanowiącym podstawę ustalenia wartości nieruchomości należącej do spadku jest operat szacunkowy. Operat szacunkowy nieruchomości spadkowej określa jej wartość według stanu z chwili otwarcia spadku i według cen z chwili ustalania zachowku (a więc w praktyce z chwili wydania orzeczenia przez Sąd w sprawie o zachowek). Dokument ten sporządza biegły rzeczoznawca majątkowy powołany do sprawy przez Sąd rozpoznający sprawę o zachowek.

    Gdy w toku sprawy o zachowek zostaje sporządzony operat szacunkowy, co do zasady jest on ważny przez 12 miesięcy od jego sporządzenia. Termin ten wynika z art. 156 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami (dalej: „u.g.n.”, który wskazuje: „Operat szacunkowy może być wykorzystywany do celu, dla którego został sporządzony, przez okres 12 miesięcy od daty jego sporządzenia.” Przepis ten wskazuje również, że operat może również zdezaktualizować się przed upływem tego czasu, w przypadku wystąpienia istotnych zmian czynników opisanych w art. 154 u.g.n. Należą do nich m.in.: cel wyceny, rodzaj i położenie nieruchomości, przeznaczenie w planie miejscowym, stan nieruchomości oraz dostępne dane o cenach, dochodach i cechach nieruchomości podobnych (art. 154 ust. 1 u.g.n.), czy faktyczny sposób użytkowania nieruchomości w przypadku braku planu miejscowego oraz decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu(art. 154 ust.3 u.g.n.). Istotnym czynnikiem wpływającym na ważność operatu szacunkowego może być też zmiana uwarunkowań prawnych związanych z nieruchomością.

    Aktualizacji dokonuje biegły rzeczoznawca majątkowy, który sporządził operat szacunkowy i zgodnie z art. 156 ust.4 u.g.n. może również potwierdzić aktualność dotychczasowego operatu szacunkowego przez umieszczenie stosownej klauzuli w dotychczasowym operacie szacunkowym, oraz dołączenie do operatu szacunkowego analizy potwierdzającej, że od daty jego sporządzenia nie wystąpiły zmiany uwarunkowań prawnych lub istotne zmiany czynników, o których mowa w art. 154. U.g.n.

    Po potwierdzeniu aktualności operat szacunkowy może być wykorzystywany do celu, dla którego został sporządzony, w kolejnych 12 miesiącach, licząc od dnia upływu ważności poprzedniego operatu, chyba że wystąpią zmiany uwarunkowań prawnych lub istotne zmiany czynników, o których mowa w art. 154.

    W praktyce sądowej jednak najczęściej spotykanym przypadkiem wpływającym na zdezaktualizowanie się operatu szacunkowego będzie upływ 12 miesięcy od daty jego sporządzenia. Gdy zatem w toku długotrwałej sprawy o zachowek dojdzie do upływu 12 miesięcy od ostatniej wyceny nieruchomości należącej do spadku, warto przed zamknięciem rozprawy zadbać o to, by Sąd zlecił aktualizację wyceny tej nieruchomości, w szczególności w przypadku położenia nieruchomości spadkowej na obszarze największych aglomeracji miejskich w Polsce, gdzie w ostatnich kilku latach obserwuje się dynamiczny wzrost cen transakcyjnych nieruchomości wtórnych – na poziomie od kilku do kilkunastu procent rocznie za 1 m.kw. Każdorazowo wzrost wartości nieruchomości należącej do spadku będzie bowiem mieć wpływ na wzrost czynnej wartości spadku, a w konsekwencji wzrost wysokości dochodzonego przed sądem roszczenia o zachowek. Warto więc zadbać o to, by pomiędzy chwilą orzekania Sądu a chwilą ostatniej wyceny nieruchomości spadkowej nie upłynęło więcej niż 12 miesięcy, tak, by orzeczenie sądowe kończące postępowanie w sprawie, określające wysokość zachowku do zapłaty na rzecz osoby uprawnionej do zachowku, przedstawiało nominalnie najkorzystniejszą wysokość spłaty z tytułu zachowku.

  • Doliczenie do spadku darowizn (zachowek)

    Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 sierpnia 2009 r. (I ACa 445/09) doliczeniu do spadku na podstawie art. 993 k.c. podlegają wszelkie darowizny, tj. darowizny czyste, a także połączone z poleceniem czy mające charakter umów mieszanych.

    Pojęcie darowizny użyte przez ustawodawcę w art. 993 k.c. obejmuje również prawo majątkowe nabyte przez spadkobiercę testamentowego od spadkodawcy w wyniku umownego zniesienia współwłasności bez obowiązku spłaty. Skutki cywilnoprawne takiej czynności prawnej są bowiem identyczne, jak w przypadku zawarcia umowy darowizny udziału we współwłasności nieruchomości. Przepis art. 993 k.c. ma bowiem chronić uzasadnione interesy nieobdarowanych spadkobierców ustawowych.

     Fakt, iż A. T. ustanowiła na rzecz H. D. służebność osobistą nie świadczy jeszcze o odpłatności za przeniesienie na jej rzecz prawa majątkowego. Zgodnie z art. 302 § 2 k.c. do wzajemnych stosunków pomiędzy mającym służebność osobistą mieszkania a właścicielem nieruchomości obciążonej stosuje się przepisy o użytkowaniu przez osoby fizyczne. Oznacza to, iż na spadkodawcy spoczywał obowiązek utrzymania nieruchomości, ponoszenia ciężarów publicznoprawnych, zachowania substancji rzeczy oraz dokonywania napraw i nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy (art. 258 k.c. i art. 260 § 1 k.c.). Skutki zawarcia umowy o zniesieniu współwłasności nieruchomości i umowy ustanowienia służebności osobistej spowodowały, że A.T. uzyskała prawo własności całej nieruchomości za życia H. D., który do śmierci zachował jej posiadanie. Nie świadczy to jednak, iż nabycie prawa majątkowego przez córkę miało charakter odpłatny

  • Koszty sporządzenia spisu inwentarza

    Przewidziana w polskim prawie (art. 1012 k.c.) możliwość przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza stwarza dogodny sposób uchronienia się przed długami spadkowymi przekraczającymi możliwości finansowe spadkobiercy. Jest ono bowiem równoznaczne z ograniczeniem odpowiedzialności wobec wierzycieli do wartości nabytego spadku, którą określa się w spisie inwentarza bądź wykazie inwentarza. Spisowi, w przeciwieństwie do wykazu, przysługuje status dokumentu urzędowego, dlatego też z jego sporządzeniem wiążą się większe koszty.

    Zgodnie z art. 637 k.p.c., o wydanie postanowienia w przedmiocie sporządzenia spisu inwentarza może zawnioskować do sądu:

    • osoba, która uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą,
    • wykonawca testamentu,
    • tymczasowy przedstawiciel lub wierzyciel mający pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy.

    Alternatywnie dopuszcza się złożenie wniosku przez uprawniony podmiot bezpośrednio do komornika, który w następstwie powiadomi sąd, a ten zaś wyda stosowne postanowienie.

    Art. 40 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych ustala wysokość opłaty stałej od wniosku o sporządzenie spisu inwentarza na kwotę 400 zł, natomiast opłata sądowa od wniosku w tym samym przedmiocie wyniesie 100 zł (art. 49 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Niezależnie od wyżej wymienionych stałych opłat należy liczyć się z możliwością, iż konieczne będzie poniesienie dalszych wydatków związanych z kosztami podjęcia przez komornika dodatkowych czynności w toku ustalania składu majątku spadkowego i jego wartości. Niezbędne może się bowiem okazać np. powołanie biegłych dla celów fachowej wyceny nieruchomości należących do spadku. Podmiotem zobowiązanym do uiszczenia wymaganych opłat za wniesienie wniosków oraz samo sporządzenie spisu jest wnioskodawca – w świetle faktu, iż postępowanie o spis inwentarza toczy się w trybie nieprocesowym, koszty jego wszczęcia i przeprowadzenia ponosi on na wyłączność i w całości.

    Klaudia Kurpeta

  • Kto może otrzymać akt zgonu ?

    Akt zgonu jest dokumentem niezbędnym dla rozpoczęcia wszelkich procedur dotyczących spadku. Zgodnie 45 ust.1 prawa o aktach stanu cywilnego akt zgonu osoby zmarłej można wydać małżonkowi (wdowie, wdowcowi) , wstępnemu, zstępnemu, rodzeństwu, przedstawicielowi ustawowemu, opiekunowi,

    Ponadto akt zgonu może otrzymać osoba, która wykaże w tym interes prawny.

    Poza tym akt zgonu wydaje się sądowi, prokuratorowi, organizacjom społecznym, jeżeli jest to zgodne z ich celem statutowym i przemawia za tym interes społeczny, oraz organom administracji publicznej, w tym podmiotom, o których mowa w art. 5a ust. 1, Służbie Ochrony Państwa, Policji, Straży Granicznej i Służbie Więziennej, a także Żandarmerii Wojskowej, jeżeli jest to konieczne do realizacji ich ustawowych zadań.

    W praktyce jeżeli spadkobiercą jest osoba spoza rodziny zmarłego musi zatem wykazać interes prawny. W praktyce można zatem przekonać urzędników USC, że interes prawny wynika z testamentu czy też z umowy zawartej z osobą zmarłą.

  • Rozłożenie zachowku na raty art. 997 kc

    Spadkobranie może zwiększać zarówna aktywa jak i przyczyniać się do powiększenia pasywów. Często, obowiązki wynikające z faktu objęcia spadku, przyczyniały się do pogorszania sytuacji finansowej spadkobierców. Wobec tego powstała konieczność wprowadzenia pewnej elastyczności w stosunkach powstających między spadkobiercami a uprawionymi z tytułu zachowku. Wobec tego ustawodawca w ustawie o fundacji rodzinnej wprowadził w Kodeksie Cywilnym zmiany poprzez dodanie art. 997 1, przewidującego możliwość m.i.n rozłożenia zachowku na raty.

    Paragraf pierwszy nowego przepisu otrzymał następujące brzmienie: „Obowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku może żądać odroczenia terminu jego płatności, rozłożenia go na raty, a w wyjątkowych przypadkach – jego obniżenia, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku.”

    Cytowany przepis pozwala na większą elastyczność spadkobiercy, który do tej pory nie miał prawo wynikającą wprost z przepisów Kodeksu Cywilnego do rozłożenia na raty spłaty zachowku wobec uprawnionego. Przy rozkładaniu zachowku na raty opierano się na ogólnej regulacji art. 320 k.p.c przewidującego możliwość rozłożenia świadczenia na raty w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Orzecznictwo i doktryna traktowały tą przesłankę dość restrykcyjne, zawężając ją do wypadków losowych lub katastrof naturalnych. Przesłanka opisana w powyższym przepisie jest mniej restrykcyjna niż ta z art.320 k.p.c.. Warto przy tym zauważyć, iż omawiany przepis nie jest rewolucyjny, lecz stanowi kontynuację dotychczasowej linii orzeczniczej w sprawach spadkowych jak również wypracowanego od lat stanowiska doktryny na powyższy temat.

    Paragraf drugi nowego przepisu określa termin, na jaki można rozłożyć roszczenie z tytułu zachowku na raty oraz szczególne wypadki w jakich można odroczyć termin spłat poszczególnych raz oraz przedłużyć termin: „W przypadku rozłożenia na raty roszczenia z tytułu zachowku terminy ich uiszczenia nie mogą przekraczać łącznie pięciu lat. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd, na wniosek zobowiązanego, może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych lub przedłużyć termin, o którym mowa w zdaniu pierwszym. Zmieniony termin nie może być dłuższy niż dziesięć lat.”

  • Zwolnienie z podatku od spadku i darowizn

    W polskim prawie wszelkie kwestie regulujące obowiązki oraz zwolnienia z płacenia podatków od spadków oraz darowizn reguluje ustawa z dnia 28 lipca 1983 r.o podatku od spadków i darowizn (dalej jako ustawa).

    Zwolnienia z podatków reguluje artykuł 4a ustawy zgodnie, z którym zwalnia się od ww. podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych (dzieci, wnuki i dalej), wstępnych (rodzice, dziadkowie i dalej), pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Aby jednak móc skorzystać z przywileju należy spełnić określone w art. 4a ust. 1 warunki, mianowicie:

    należy zgłosić nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia – w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku. W tym miejscu warto przytoczyć najświeższy wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 27 lipca 2021 r. (sygn. akt I SA/Go 168/21), który odnosi się do sześciomiesięcznego terminu zgłoszenia w sytuacji pandemii. Sąd postanowił, iż art. 15zzr ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu COVID-19 ma zastosowanie do regulacji zawartych w prawie administracyjnym w szerokim znaczeniu, a zatem i do prawa podatkowego, w tym do art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy. Na mocy przytoczonego przepisu ustawy covidowej ustawodawca wstrzymuje bieg terminów na czas trwania zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii. Zatem w panującej obecnie sytuacji termin 6-cio miesięczny ulega wydłużeniu.

    W przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę 9637 złotych. Sumę tą należy udokumentować dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

    Konsekwencją niezgłoszenia we wskazanym terminie faktu nabycia spadku bądź darowizny we właściwym urzędzie skarbowym powoduje opodatkowanie czynności na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej

    Ustawodawca przewiduje również sytuacje, w której podmiot dowiaduje się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie wskazanego terminu. W takim wypadku stosuje się zasady wskazane w punkcie 3 jeżeli nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu.

    Wyłączenie obowiązku zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron.

    Podsumowując, aby skorzystać ze zwolnienia od podatku od spadków i darowizn, należy spełnić łącznie dwa warunki: być w kręgu uprawnionych osób oraz zgłosić nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego.

  • Sprzedaż udziału w przedmiocie należącym do spadku.

    Jeżeli nabędziesz udział w przedmiocie należącym do spadku możesz go utracić. Może do tego dojść nawet gdy zbywca ma postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku i jest wpisany do księgi wieczystej.

    Zgodnie z art. 1036 kc spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić (czyli. np. sprzedać) udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku. Mamy tu do czynienia z tzw. bezskutecznością względną. Oznacza to, że umowa jest ważna, ale może się okazać bezskuteczna w stosunku do spadkobiercy, który nie wyraził zgody na sprzedać udziału. Może on wtedy domagać się działu spadku tak jakby w ogóle nie było umowy sprzedaży udziału.

    Uprawnienie takie powstaje tylko jeżeli zostały naruszone prawa spadkobiercy, który nie wyraził swej zgody. Przykładowo jeżeli spadkobierca, który dokonał zbycia otrzymał za życia darowizny przewyższające swój udział spadkowy to przy dziale spadku powinien zostać pominięty. Wtedy spadkobiercy który nie wyraził zgody powinien otrzymać cały spadek, a nabywca udziału w przedmiocie należącym do spadku utraci swój udział. Może on ewentualnie dochodzić roszczeń od zbywcy na podstawie rękojmi za wady prawne.

  • Wstąpienie w stosunek najmu a spadek

    Zgodnie z art. 691 § 1 i 2 k.c w razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują o ile zamieszkiwali stale z najemcą do chwili jego śmierci: małżonek niebędący współnajemcą lokalu,

    • dzieci najemcy i jego współmałżonka,
    • inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych,
    • osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą.

    Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 grudnia 2019 r. (I CSK 506/18) stwierdził, że opisane powyżej wtąpienie w stosunek najmu jest zupełnie od praw spadkowych niezależne. Prawo wynikające z powołanego przepisu ma na celu ochronę osób bliskich wobec dotychczasowego najemcy lokalu, które z nim stale zamieszkiwały do chwili śmierci, a wśród nich wymienione są dzieci najemcy. Realizacja tego prawa następuje wtedy, gdy osoby uprawnione nie są jednocześnie dziedzicami albo wprawdzie należą do tej kategorii, ale z różnych przyczyn praw spadkowych nie realizują.

    Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 2019 r. I CSK 506/18

  • Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 27 marca 2013 r., sygnatura I ACa 898/12 (LEX nr 1353838)

    Punktem odniesienia przy obliczaniu stanu czynnego spadku dla potrzeb obliczenia wysokości należnego zachowku może być jedynie chwila otwarcia spadku będąca chwilą śmierci spadkodawcy (art. 922 § 1, art. 924 i 925 k.c.). Ustalanie składu spadku, mianowicie różnicy między wartością stanu czynnego spadku (aktywów) i wartością stanu biernego spadku (pasywów), następuje więc co do zasady, według reguł określonych w art. 922 k.c., nie uwzględnia się jedynie zapisów i poleceń oraz oczywiście długów z tytułu zachowku.