Spadek – porady prawne

Tag: roszczenia

  • Wymagalności roszczenia o zachowek

    Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2022 r. (I CSK 2901/22) w sprawach dotyczących terminu wymagalności roszczenia z zachowku stan opóźnienia należy określać indywidualnie, z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy, unikając wszelkiego automatyzmu. Co do zasady wobec nie unormowania w przepisach dotyczących zachowku terminu wymagalności roszczenia, który nie wynika także z właściwości zobowiązania, świadczenie z tego tytułu powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 k.c.) (zob.m.in. wyroki Sądu Najwyższego z 24 lutego 2016 r., I CSK 67/15, niepubl.; z 25 czerwca 2015 r., III CSK 375/14, niepubl.; z 6 marca 2016 r., V CSK 209/13, niepubl.; z 7 lutego 2013 r., II CSK 403/12, niepubl.; z 17 września 2010 r., II CSK 178/10, niepubl., i z 17 kwietnia 2009 r., III CSK 298/08, OSNC-ZD 2009, Nr 4, poz. 107).

    W części orzeczeń Sąd Najwyższy przyjmował natomiast, że ze względu na okoliczności danej sprawy stan opóźnienia w realizacji wierzytelności z tytułu zachowku następuje dopiero od chwili wyrokowania, skoro w tej dacie następowało ustalenie substratu zachowku (zob.m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1999 r., I CKN 248/98, niepubl.). Stanowisko to wynika to z faktu, że jedną z funkcji odsetek należnych wierzycielowi za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego jest waloryzacja spadku siły nabywczej pieniądza. W konsekwencji ustalenie należnego wierzycielowi świadczenia pieniężnego według cen z daty wyrokowania i jednocześnie zasądzenie odsetek od dnia opóźnienia poprzedzającego datę wyrokowania, może prowadzić do dwukrotnego zastosowania na korzyść wierzyciela, tego samego mechanizmu waloryzacji świadczenia pieniężnego. Nie oznacza to jednak, że w takiej sytuacji wierzycielowi zawsze należą się odsetki ustawowe od daty wyrokowania o roszczeniu z tytułu zachowku.

    W orzecznictwie Sądu Najwyższego dostrzeżono, że w związku ze stabilizacją stosunków ekonomicznych i obniżeniem wysokości odsetek ustawowych nabrały one w coraz większym stopniu charakteru odszkodowawczego, a ich funkcja waloryzacyjna uległa pomniejszeniu. W przypadku stabilizacji cen lub ich obniżenia zasądzenie odsetek od ustalonego świadczenia pieniężnego, którego wysokość nie wzrosła wskutek inflacji, nie prowadzi do podwójnej waloryzacji tego samego świadczenia. Przeciwna sytuacja będzie miała miejsce w sytuacji, gdy między powstaniem stanu wymagalności roszczenia o zachowek, a chwilą orzekania o tym roszczeniu ceny mające wpływ na określenie rozmiaru tego świadczenia wzrosły.

    Z tych przyczyn w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, że w tego rodzaju sprawach stan opóźnienia należy określać indywidualnie, z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy, unikając wszelkiego automatyzmu (zob. wyroki Sądu Najwyższego z 22 czerwca 2016 r., III CSK 279/15, niepubl.; z 24 lutego 2016 r., I

    CSK 67/15, niepubl.; z 25 czerwca 2015 r., III CSK 375/14, niepubl., i z 7 lutego 2013 r., II CSK 403/12, niepubl.).

  • Odpowiednie stosowanie przepisów o współwłasności do wspólności majątku spadkowego i do działu spadku

    Zgodnie z art. 1035 Kodeksy cywilnego (ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. z 2022 r. poz. 1360, dalej jako: „kc”) jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do współwłasności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych.

    W celu dokładnego wyjaśnienia co oznacza „odpowiednie” stosowanie przepisów o współwłasności, należy najpierw wskazać jak kształtuje się sytuacja prawna spadkobierców przed dokonaniem działu spadku. Przed dokonaniem działu spadku, majątek spadkowy stanowi współwłasność wszystkich współspadkobierców. Każdy z nich może rozporządzać swoim udziałem za zgodą pozostałych współspadkobierców. Po dokonaniu działu spadku przestaje istnieć współwłasność majątku spadkowego wszystkich spadkobierców. Od chwili działu spadku, każdy ze spadkobierców może samodzielnie zarządzać należną sobie częścią spadku – nie stosuje się więc przepisów o współwłasności.

    Odpowiednie stosowanie przepisów o współwłasności do sytuacji prawnej współspadkobierców sprzed działu spadku polega na tym, że stosuje się przepisy o współwłasności (art. 196 kc i następne), lecz tylko w takim zakresie w jakim nie pozostają one w sprzeczności ze swoistymi cechami wspólności spadku, a także gdy przepisy o wspólności majątku spadkowego i działu spadku (art. 1035 kc i następne) nie stanowią inaczej (E. Skowrońska-Bocian, J. Wierciński [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki, wyd. II, red. J. Gudowski, Warszawa 2017, art. 1035.).

    Które przepisy o współwłasności stosujemy, a których nie?

    Przed działem spadku każdy ze spadkobierców ma prawo do współposiadania przedmiotów należących do spadku (art. 206 kc). Każdy ze spadkobierców ma prawo i obowiązek współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną (chyba że powołano kuratora albo ustanowiono zarząd tymczasowy; art. 200). Każdemu ze spadkobierców przypadają pożytki i inne przychody z majątku spadkowego w stosunku do wielkości przysługującego mu udział spadku i w takim też stosunku ponosi wydatki i ciężary (art. 207 kc). Do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współspadkobierców, a w braku takiej zgody współspadkobiercy, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli (art. 199 kc). Każdy ze współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa.

    Nie mają zastosowania:

    • art. 197 kc, bo ten mówi o domniemaniu równości udziałów współwłaściciele, a przecież udziały współspadkobierców uzależnione są od udziału w spadku;
    • art. 198 kc, bo art. 1036 kc wprost mówi, że każdy ze współspadkobierców może rozporządzać swoim udziałem tylko za zgodą pozostałych współspadkobierców;
    • przepisy art. 210-222 kc, ponieważ traktują one o zniesieniu współwłasności, a to w przypadku współspadkobierców regulują przepisy o dziale spadku.

  • Sprzedaż udziału w przedmiocie należącym do spadku.

    Jeżeli nabędziesz udział w przedmiocie należącym do spadku możesz go utracić. Może do tego dojść nawet gdy zbywca ma postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku i jest wpisany do księgi wieczystej.

    Zgodnie z art. 1036 kc spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić (czyli. np. sprzedać) udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku. Mamy tu do czynienia z tzw. bezskutecznością względną. Oznacza to, że umowa jest ważna, ale może się okazać bezskuteczna w stosunku do spadkobiercy, który nie wyraził zgody na sprzedać udziału. Może on wtedy domagać się działu spadku tak jakby w ogóle nie było umowy sprzedaży udziału.

    Uprawnienie takie powstaje tylko jeżeli zostały naruszone prawa spadkobiercy, który nie wyraził swej zgody. Przykładowo jeżeli spadkobierca, który dokonał zbycia otrzymał za życia darowizny przewyższające swój udział spadkowy to przy dziale spadku powinien zostać pominięty. Wtedy spadkobiercy który nie wyraził zgody powinien otrzymać cały spadek, a nabywca udziału w przedmiocie należącym do spadku utraci swój udział. Może on ewentualnie dochodzić roszczeń od zbywcy na podstawie rękojmi za wady prawne.