Jeżeli spadek został przyjęty pod wpływem błędu to można się za zgodą sądu od tego uchylić. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 13 maja 2024 r. (I CSK 362/23) przypomniał jednak, że w razie stosowania art. 84 k.c. na podstawie odesłań zawartych w art. 1019 k.c. uzasadniona jest, ze względu na specyfikę przyjęcia spadku – zarówno w odniesieniu do błędu co do prawa jak i błędu co do faktów – modyfikacja dotycząca okoliczności, które doprowadziły do powstania błędu. Wzgląd na to, że skutki przyjęcia spadku nie zamykają się wyłącznie w sferze prawnej spadkobiercy, lecz oddziałują silnie na stosunki prawne wielu innych osób, przemawia za uzależnieniem prawnej doniosłości błędu w zakresie zastosowania art. 1019 k.c. nie tylko od tego, aby dotyczył on treści przyjęcia spadku i był istotny, ale także od tego, aby nie stanowił następstwa niedołożenia przez spadkobiercę należytej staranności. O błędzie co do przedmiotu spadku można zatem mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności spadkobiercy, czy też, mówiąc inaczej, jest on usprawiedliwiony okolicznościami sprawy.
Tag: przyjęcie spadku
-
Oświadczenie o przyjęciu spadku
Jeżeli nie upłynęło 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (tj. dzień, w którym dowiedział się o śmierci krewnego, po którym dziedziczy spadek) w postępowaniu spadkowym przeprowadzanym przez notariusza aktem notarialnym poprzedzającym „Protokół dziedziczenia” będzie zawsze złożone przez wszystkich spadkobierców „Oświadczenie o przyjęciu spadku”. Bieg terminu 6-miesięcznego jest ważny, ponieważ wyznacza możliwość na odrzucenie spadku. Po upływie tego terminu spadkobierca z mocy ustawy spadek przyjmuje, wygasa więc opcja odrzucenia. W sytuacji, gdy część spadkobierców spadek odrzuca, a pozostała część spadek przyjmuje możliwe jest w jednym akcie notarialnym zawarcie zarówno oświadczeń o odrzuceniu spadku, jak i oświadczeń o przyjęciu spadku. Warunkiem determinującym jest jednoczesne stawiennictwo wszystkich spadkobierców u notariusza w dniu przeprowadzanego postępowania spadkowego. Zgodnie z art. 1012 KC poza odrzuceniem spadku, spadkobierca może albo przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), albo przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza). Koszt sporządzanego aktu notarialnego „Oświadczenie o przyjęciu spadku” bądź „Oświadczenie o odrzuceniu spadku” wynosi 50 zł + 23 % podatku VAT. Przy oświadczeniu o odrzuceniu spadku odpis aktu zgonu notariusz wysyła wraz z wypisem do Sądu Spadku, co oznacza, iż akt zgonu osoby zmarłej nie zostanie zwrócony spadkobiercy.
-
Oświadczenie o przyjęciu spadku
Zgodnie z regulacją art. 1012 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r.- Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 z późn. zm.) spadkobierca może: przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkodawcy (wówczas mamy do czynienia z przyjęciem prostym), przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (tzw. przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza) bądź spadek odrzucić.
W momencie wyboru jednego z powyższych wariantów spadkobierca zobowiązany jest jednocześnie złożyć odpowiednie oświadczenie, którego termin i forma stanowi przedmiot regulacji k.c. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być bowiem złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (art. 1015 par.1 k.c.). Ustawodawca przyjmuje jednocześnie domniemanie prawne, wedle którego to brak złożenia oświadczenia w wyznaczonym terminie skutkuje przyjęciem, że spadkobierca przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Należy jednak zauważyć, że orzecznictwo niejako modyfikuje w drodze interpretacji literalne brzmienie powyższej normy, uznając, że w szczególnych sytuacjach sąd może odmiennie oceniać upływ terminu zawitego kierując się zasadami współżycia społecznego (Uchwała SN z 15.03.2018 r., III CZP 110/17, OSNC 2019, nr 2, poz. 18).
Co zaś tyczy się formy i sposobu dokonania oświadczenia spadkobiercy, to tu należy wspomnieć, iż oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Spadkobierca może także do czynności prawnej w postaci złożenia powyższego oświadczenia umocować osobę trzecią. Pełnomocnictwo takie powinno być w myśl art. 1018 par. 3 k.c. pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym. Ustawodawca w kontekście sposobu składania oświadczenia przez spadkobiercę czyni także dodatkowe zastrzeżenia, stanowiąc, iż oświadczenie takie ma charakter trwały, zatem nie może zostać ono odwołane, a ponadto zawarte pod warunkiem lub terminem obarczone jest wadą nieważności.
Jedynym przewidzianym przez prawodawcę sposobem na uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia w terminie jest regulowana w art. 1019 par. 2 k.c. możliwość uchylenia się od skutków niezłożenia oświadczenia w wyniku błędu lub groźby. Również i oświadczenie złożone takich warunkach traktowane jest przez pryzmat regulacji na temat wad oświadczeń woli, z jednoczesnym zastrzeżeniem, że uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem i spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.
Warto odnieść się także do kwestii transmisji powinności złożenia oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku. Zgodnie z art. 1017 k.c. bowiem jeżeli przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku spadkobierca zmarł, nie złożywszy takiego oświadczenia, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone przez jego spadkobierców. Termin do złożenia tego oświadczenia nie może się skończyć wcześniej aniżeli termin do złożenia oświadczenia co do spadku po zmarłym spadkobiercy.