Spadek – porady prawne

Tag: prawa do zachowku

  • Zrzeczenie się dziedziczenia – zmiany przepisów

    Ustawa z dnia 26 stycznia o fundacji rodzinnej, która weszła w życie 22 maja 2023 roku, oprócz wprowadzenia do polskiego porządku prawnego nowej instytucji prawa- fundacji rodzinnej, dokonała także zmian w instytucji zrzeczenia się dziedziczenia z art. 1048 k.c. Artykuł został zmodyfikowany poprzez dodanie dwóch paragrafów:

    § 2. Zrzeczenie się dziedziczenia może być ograniczone do zrzeczenia się tylko prawa do zachowku w całości lub w części.

    § 3. Zrzeczenie się dziedziczenia na korzyść innej osoby uważa się w razie wątpliwości za zrzeczenie się pod warunkiem, że ta osoba będzie dziedziczyć.”

    Natomiast dotychczasowy artykuł został w pozostawiany w dotychczasowym brzmieniu i oznaczony jako paragraf pierwszy:

    „§ 1. Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

    Paragraf drugi dopuszcza możliwość ograniczenia zrzeczenia do prawa zachowku w całości lub części, co oznacza potwierdzenie dotychczasowego stanowiska doktryny oraz orzecznictwa (por. Ciszewski Jerzy (red.), Nazaruk Piotr (red.), Kodeks cywilny, Wolters Kluwers 2023).

    W paragrafie trzecim dopuszczono możliwość zrzeczenie się dziedziczenia pod warunkiem na korzyść innej osoby, Takie zastrzeżenie nie skutkuje więc bezpośrednim przysporzeniem, ale jest uzależnione od tego czy faktycznie do spadkobrania dojdą określone osoby. Obecne brzmienie artykułu również znajduje potwierdzenie w dotychczasowym stanowisku doktryny oraz orzecznictwie. (por. Fras Mariusz (red.), Habdas Magdalena (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki (art. 922-1087), WKP 2019)

  • Definicja prawa do zachowku

    Zdarza się, że zapadają orzeczenia sądów zawierające w sobie definicje pojęć prawnych. Pozwalają potem na ujednolicenie rozumienia norm prawnych a w konsekwencji ograniczenia rozbieżności w orzecznictwie.

    W wyroku z z dnia 20 grudnia 2018 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie (VI ACa 1108/17) zdecydował się z jednej strony na zdefiniowanie prawa do zachowku, a z drugiej wskazał na możliwość posiadania prawa do zachowku z jednoczesnym brakiem roszczenia o zapłatę kwoty zachowku.

    W uzasadnieniu orzeczenia czytamy : „W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę, iż czym innym jest prawo do zachowku a czym innym roszczenie o zapłatę kwoty pieniężnej potrzebnej do pokrycia lub uzupełnienia zachowku. Z prawa do zachowku wypływają różne uprawnienia. Roszczenie o zapłatę kwoty pieniężnej potrzebnej do pokrycia lub uzupełnienia zachowku jest jednym z tych uprawnień, ale nie jedynym. Prawo do zachowku przejawia się również w ograniczeniu odpowiedzialności za niektóre długi (art. 998, 999 k.c.) oraz zmianie charakteru zapisu zwykłego (art. 998 § 2 k.c.), a także, pośrednio, w pierwszeństwie zaspokojenia uprawnionego przed zapisobiercą zwykłym. Prawo do zachowku nie wyczerpuje się zatem w roszczeniu o zachowek i nie może być z nim utożsamiane. Prawo to realizuje się po śmierci spadkodawcy w uprawnieniach osób bliskich spadkodawcy wymienionych w art. 991 § 1 k.c. w stosunku do spadkobierców, zapisobierców windykacyjnych i obdarowanych, ale częściowo również zapisobierców zwykłych i beneficjentów poleceń oraz innych uprawnionych do zachowku

    Zgodnie z art. 991 § 2 k.c., jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Jeśli natomiast uprawniony jest powołany do dziedziczenia, jego prawo do zachowku realizuje się w zupełnie inny sposób, m.in. przez ograniczenie odpowiedzialności za niektóre długi (art. 998, 999 k.c.). Jeśli uprawniony do zachowku jest zapisobiercą zwykłym, jego prawo do zachowku przejawia się m.in. w tym, że zapis zwykły na jego rzecz jest traktowany jako bezwarunkowy i nieograniczony terminem do wysokości zachowku (art. 998 § 2 k.c.).

    W konsekwencji, w ocenie Sądu Apelacyjnego, z przepisów tych wynika, iż można być uprawnionym do zachowku, a nie mieć roszczenia o zapłatę kwoty pieniężnej z tytułu zachowku lub uzupełnienia zachowku).”