Spadek – porady prawne

Tag: odrzucenie spadku

  • Oświadczenie o przyjęciu spadku

    Zgodnie z regulacją art. 1012 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r.- Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 z późn. zm.) spadkobierca może: przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkodawcy (wówczas mamy do czynienia z przyjęciem prostym), przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (tzw. przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza) bądź spadek odrzucić.

    W momencie wyboru jednego z powyższych wariantów spadkobierca zobowiązany jest jednocześnie złożyć odpowiednie oświadczenie, którego termin i forma stanowi przedmiot regulacji k.c. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być bowiem złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (art. 1015 par.1 k.c.). Ustawodawca przyjmuje jednocześnie domniemanie prawne, wedle którego to brak złożenia oświadczenia w wyznaczonym terminie skutkuje przyjęciem, że spadkobierca przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Należy jednak zauważyć, że orzecznictwo niejako modyfikuje w drodze interpretacji literalne brzmienie powyższej normy, uznając, że w szczególnych sytuacjach sąd może odmiennie oceniać upływ terminu zawitego kierując się zasadami współżycia społecznego (Uchwała SN z 15.03.2018 r., III CZP 110/17, OSNC 2019, nr 2, poz. 18).

    Co zaś tyczy się formy i sposobu dokonania oświadczenia spadkobiercy, to tu należy wspomnieć, iż oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Spadkobierca może także do czynności prawnej w postaci złożenia powyższego oświadczenia umocować osobę trzecią. Pełnomocnictwo takie powinno być w myśl art. 1018 par. 3 k.c. pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym. Ustawodawca w kontekście sposobu składania oświadczenia przez spadkobiercę czyni także dodatkowe zastrzeżenia, stanowiąc, iż oświadczenie takie ma charakter trwały, zatem nie może zostać ono odwołane, a ponadto zawarte pod warunkiem lub terminem obarczone jest wadą nieważności.

    Jedynym przewidzianym przez prawodawcę sposobem na uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia w terminie jest regulowana w art. 1019 par. 2 k.c. możliwość uchylenia się od skutków niezłożenia oświadczenia w wyniku błędu lub groźby. Również i oświadczenie złożone takich warunkach traktowane jest przez pryzmat regulacji na temat wad oświadczeń woli, z jednoczesnym zastrzeżeniem, że uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem i spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.

    Warto odnieść się także do kwestii transmisji powinności złożenia oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku. Zgodnie z art. 1017 k.c. bowiem jeżeli przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku spadkobierca zmarł, nie złożywszy takiego oświadczenia, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone przez jego spadkobierców. Termin do złożenia tego oświadczenia nie może się skończyć wcześniej aniżeli termin do złożenia oświadczenia co do spadku po zmarłym spadkobiercy.

  • Pisemne oświadczenie o odrzuceniu spadku w sądzie

    Zgodnie z art. 1018 § 3 Kodeksu cywilnego, jednym ze sposobów na odrzucenie spadku jest złożenie pisemnego oświadczenia w sądzie. Oświadczenie takie powinno być złożone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Również taką formę musi przybrać pełnomocnictwo do dokonania tej czynności.

    Bardzo ważne jest aby pamiętać, że termin na złożenie takiego oświadczenia to 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Niezłożenie takiego oświadczenia w terminie jest jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

    Spadkobierca może złożyć oświadczenie w sądzie rejonowym właściwym dla swojego miejsca zamieszkania lub pobytu.Sąd ma obowiązek przesłać niezwłocznie takie oświadczenie wraz z załącznikami do sądu spadku, czyli sądu rejonowego właściwego miejscowo w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, ustalonego według ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Ponadto oświadczenie takie można złożyć także bezpośrednio w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.

    Niedopuszczalne jest złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku pod warunkiem lub zastrzeżeniem terminu, gdyż wówczas odrzucenie spadku będzie nieważne.

    Zgodnie z art. 641 Kodeksu postępowania cywilnego, w oświadczeniu musi znaleźć się imię i nazwisko spadkodawcy, data i miejsce jego śmierci, miejsce jego ostatniego zamieszkania, tytuł powołania do spadku, treść złożonego oświadczenia oraz wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, wskazanie wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne. Dodatkowo należy wskazać dane dotyczące treści i miejsca przechowywania wskazanych testamentów.

    Przy oświadczeniu należy złożyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, jeżeli dowody te nie zostały już poprzednio złożone.Sąd zobowiązany jest następnie zawiadomić o odrzuceniu spadku wszystkie osoby, które według oświadczenia i przedstawionych dokumentów są powołane do dziedziczenia.

    Od odebrania przez sąd oświadczenia o odrzuceniu spadku pobiera się opłatę stałą w kwocie 50 zł.

    Odmowa przyjęcia oświadczenia o odrzuceniu spadku może podlegać kontroli instancyjnej tylko przy okazji rozpoznawania apelacji od postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

    Na koniec warto dodać, że złożenie pisemnego oświadczenia przed sądem nie jest jedynym sposobem na odrzucenie spadku. Można również zrobić to ustnie przed sądem lub pisemnie przed notariuszem lub konsulem.

  • Termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez małoletniego

    Zgodnie z art. 1015 k.c., oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania – o śmierci spadkodawcy. Brak tego oświadczenia w terminie jest jednoznaczny przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba małoletnia, konieczne jest wydanie przez sąd opiekuńczy zezwolenia na odrzucenie spadku przez przedstawiciela ustawowego w imieniu małoletniego. Wątpliwości mogą pojawić się w sytuacji, gdy w terminie sześciomiesięcznym złożono wniosek do sądu opiekuńczego, ale samo oświadczenie o odrzuceniu spadku już po upływie tego terminu.

    W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2015 r. (III CSK 352/14) stwierdzono, iż termin wskazany w art. 1015 § 1 k.c. jest terminem zawitym i po jego upływie wygasa uprawnienie spadkobiercy do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Podkreślono, że wprowadzenie tak krótkiego terminu podyktowane jest potrzebą szybkiego ustalenia kręgu spadkobierców w interesie ich samych oraz wierzycieli spadku. Względy te nie mogą jednak przesłaniać potrzeby ochrony interesów spadkobierców małoletnich. W przeciwieństwie do spadkobierców o pełnej zdolności do czynności prawnych doznają oni istotnych ograniczeń w możliwości swobodnego odrzucenia spadku w postaci obowiązku uzyskania zgody sądu na odrzucenie spadku.

    SN stwierdził, że w sytuacji, w której ustawa wymaga uzyskania zgody sądu uzależniającej skuteczne odrzucenie spadku, wystąpienie przez przedstawiciela ustawowego spadkobiercy do sądu opiekuńczego o jej udzielenie przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku sprawia, iż termin ten ulega przerwaniu. Należy więc stosować art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w drodze analogii.

    Należy pamiętać, że warunkiem zastosowania wskazanych przepisów jest dochowanie staranności przez przedstawiciela małoletniego poprzez złożenie wniosku do sądu opiekuńczego nie później niż w terminie wskazanym w art. 1015 § 1 k.c.

    KS

  • Odrzucenie spadku po terminie

    W związku z częstym w dzisiejszych czasach zaciąganiem kredytów możemy spotkać się z sytuacją tzw. niechcianych spadków, w których skład wchodzą tylko długi, albo przekraczają one wartość zostawionych aktywów. Często rodzina zmarłego nie ma nawet świadomości, że pozostawił on po sobie wchodzące do masy spadkowej długi lub nie zdaje sobie sprawy z ich wysokości.

    Spadkobierca ustawowy i testamentowy powinien w terminie 6 miesięcy od dowiedzenia się o tytule swojego powołania do spadku złożyć oświadczenie, czy spadek przyjmuje czy odrzuca. Po upływie 6 miesięcy, w przypadku braku reakcji ze strony spadkobiercy, przyjęcie spadku następuje z mocy prawa.

    Biegnący dla spadkobiercy termin 6 miesięcy na złożenie oświadczenia spadkowego nie podlega przedłużeniu. Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby złożył wadliwe oświadczenie bądź nie złożył żadnego oświadczenia w tym terminie, może uchylić się od skutków prawnych i złożyć skutecznie prawidłowe oświadczenie – dotyczy to jednakże tylko wyjątkowych przypadków.

    W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2019 r., Sąd rozważył sytuację dwójki dorosłych dzieci, które chciały odrzucić spadek po zmarłym ojcu. Spadek składał się z długów wynoszących 250 tys. zł. Uczyniły to jednak po terminie, gdyż nie zdawały sobie sprawy z istnienia tak wysokiego zadłużenia – wiedziały tylko o jego części. Wówczas odrzucenie spadku wymaga zgody sądu.

    Przed sądem należy udowodnić, iż rzeczywiście działało się pod wpływem błędu lub groźby. Nie jest możliwe tłumaczenie się nieznajomością prawa.

    W orzecznictwie SN przyjmuje się, że o prawnie relewantnym błędzie co do przedmiotu spadku można mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy w jego ustalaniu, gdy „błąd jest usprawiedliwiony okolicznościami sprawy”. Ocena w tym względzie powinna być dokonana na podstawie okoliczności konkretnego przypadku i uwzględniać przeciętny, raczej niezbyt wysoki, stan świadomości prawnej społeczeństwa.

    Sąd Najwyższy przychylił się do stanowiska skarżących dzieci. Stwierdził, że z punktu widzenia decyzji o przyjęciu albo odrzuceniu spadku istotna może być wiedza o całości długów spadkowych i ich rozmiarach, a wiedza jedynie o części z nich, zwłaszcza jeżeli mają one pokrycie w aktywach spadkowych, nie uzasadnia oczekiwania, iż spadkobierca „profilaktycznie” odrzuci spadek.

  • Odrzucenie spadku nie powoduje przejścia prawa do zachowku na dziecko.

    Sąd Najwyższy ustalił, że w sytuacji dziedziczenia testamentowego prawo do zachowku przysługuje tylko konkretnym osobom – określonym spadkobiercom ustawowym. Nie mogą oni „przenieść” uprawnienia do zachowku na swoje dzieci poprzez złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Mogłoby to powodować w określonych przypadkach bezpodstawne uprzywilejowanie tych dzieci w stosunku do spadkobiercy testamentowego. Wiadomo bowiem że małoletni mogą żądać zachowku w wysokości 2/3 ich udziału spadkowego podczas gdy ich dorosły rodzic tylko 1/2 udziału spadkowego.

    Sygn.. akt III CZP 23/19