15 listopada 2023 r. wejdzie w życie ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Wśród projektowanych zmian znajduje się nowelizacja instytucji niegodności dziedziczenia. Polski ustawodawca przyjął konstrukcję, zgodnie z którą skutki niegodności dziedziczenia nie następują ex lege, lecz z mocy konstytutywnego wyroku sądu, wywołującego skutki ex tunc. U podstaw omawianej instytucji leżą względy etyczne, osoba która dopuszcza się negatywnych zachowań względem spadkodawcy lub dąży do wywarcia negatywnego wpływu na porządek dziedziczenia nie powinna bowiem osiągać korzyści ze spadku. Dostrzegając potrzeby rozszerzenia przesłanek niegodności dziedziczenia do art. 928§1 wprowadzono dwie nowe podstawy w oparciu o które spadkobierca będzie mógł zostać uznany za niegodnego.
Nowy punkt 4 dotyczyć ma sytuacji, gdy potencjalny spadkodawca za życia spadkodawcy „uporczywie uchylał się od wykonywania wobec niego obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową”. Ograniczenie projektowanej przesłanki do przypadków, gdy obowiązek został określony co do wysokości nastąpiło z uwagi na doniosłość skutków jakie niesie za sobą uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Punkt 5 jako okoliczności uzasadniające stwierdzenie niegodności uznaje „uporczywe uchylanie się od obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.”
W uzasadnieniu do projektu ustawy podkreślono, że państwo powinno reagować na nieetyczne zachowania spadkobierców. Nie może istnieć zgoda na naruszanie szczególnie cennych dóbr osobistych spadkodawcy, takich jak m.in.: życie, zdrowie, czy godność. Wspomniane wartości posiadają rangę konstytucyjną, zatem jakiekolwiek wystąpienia przeciwko nim przez osobę, znajdującą się w kręgu osób uprawnionych do spadku, muszą być sankcjonowane. W tym przypadku, chodzi o pozbawienie tych, którzy postępują nieetycznie szansy osiągnięcia jakiejkolwiek korzyści majątkowej ze spadku. Jak wskazał ustawodawca, wprowadzone zmiany stanowią odpowiedź na stany faktyczne, które pozbawiają spadkodawcę możliwości samodzielnego zdecydowania w testamencie o wyłączeniu od dziedziczenia. Wymienione zostały między innymi brak zdolności do testowania z art., 944 k.c., czy niemożność sporządzenia testamentu z przyczyn faktycznych – np.: gdy spadkodawca znajduje się w stanie wegetatywnym. Ponadto, co zasługuje na szczególną uwagę, wydziedziczenie jest możliwe jedynie w stosunku do ściśle określonego kręgu osób. Natomiast od wykonywania obowiązku alimentacyjnego lub obowiązku pieczy uchylać mogą się także ci, których spadkodawca nie może wydziedziczyć, choć mogą być potencjalnymi spadkobiercami. Wśród takich osób znajduje się na przykład rodzeństwo.
W ocenie projektodawcy, proponowane rozwiązania mają pozwolić na możliwość żądania uznania za niegodnego dziedziczenia tych spadkobierców, którzy w dotychczasowym stanie prawnym mogli bezkarnie uchylać się od obowiązków pomocy, mimo realnej możliwości ich spełnienia.