Definicja prawa do zachowku

Zdarza się, że zapadają orzeczenia sądów zawierające w sobie definicje pojęć prawnych. Pozwalają potem na ujednolicenie rozumienia norm prawnych a w konsekwencji ograniczenia rozbieżności w orzecznictwie.

W wyroku z z dnia 20 grudnia 2018 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie (VI ACa 1108/17) zdecydował się z jednej strony na zdefiniowanie prawa do zachowku, a z drugiej wskazał na możliwość posiadania prawa do zachowku z jednoczesnym brakiem roszczenia o zapłatę kwoty zachowku.

W uzasadnieniu orzeczenia czytamy : „W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę, iż czym innym jest prawo do zachowku a czym innym roszczenie o zapłatę kwoty pieniężnej potrzebnej do pokrycia lub uzupełnienia zachowku. Z prawa do zachowku wypływają różne uprawnienia. Roszczenie o zapłatę kwoty pieniężnej potrzebnej do pokrycia lub uzupełnienia zachowku jest jednym z tych uprawnień, ale nie jedynym. Prawo do zachowku przejawia się również w ograniczeniu odpowiedzialności za niektóre długi (art. 998, 999 k.c.) oraz zmianie charakteru zapisu zwykłego (art. 998 § 2 k.c.), a także, pośrednio, w pierwszeństwie zaspokojenia uprawnionego przed zapisobiercą zwykłym. Prawo do zachowku nie wyczerpuje się zatem w roszczeniu o zachowek i nie może być z nim utożsamiane. Prawo to realizuje się po śmierci spadkodawcy w uprawnieniach osób bliskich spadkodawcy wymienionych w art. 991 § 1 k.c. w stosunku do spadkobierców, zapisobierców windykacyjnych i obdarowanych, ale częściowo również zapisobierców zwykłych i beneficjentów poleceń oraz innych uprawnionych do zachowku

Zgodnie z art. 991 § 2 k.c., jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Jeśli natomiast uprawniony jest powołany do dziedziczenia, jego prawo do zachowku realizuje się w zupełnie inny sposób, m.in. przez ograniczenie odpowiedzialności za niektóre długi (art. 998, 999 k.c.). Jeśli uprawniony do zachowku jest zapisobiercą zwykłym, jego prawo do zachowku przejawia się m.in. w tym, że zapis zwykły na jego rzecz jest traktowany jako bezwarunkowy i nieograniczony terminem do wysokości zachowku (art. 998 § 2 k.c.).

W konsekwencji, w ocenie Sądu Apelacyjnego, z przepisów tych wynika, iż można być uprawnionym do zachowku, a nie mieć roszczenia o zapłatę kwoty pieniężnej z tytułu zachowku lub uzupełnienia zachowku).”