Spadek - porady prawne

Prawo spadkowe

AKTUALNOŚCI

grudzień 2024

Wyłączny charakter formalnego stwierdzenia nabycia spadku

Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 1 marca 2022 r. (I NSNc 39/21) postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku ma charakter deklaratoryjny, a więc nie kształtuje nowego, ale stwierdza istniejący stan prawny. Przepisy prawa cywilnego łączą nabycie spadku z chwilą otwarcia spadku (art. 925 k.c.), a otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 924 k.c.). A zatem nabycie praw i obowiązków wchodzących w skład spadku nie jest uzależnione ani od złożenia przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku, ani też od uzyskania przez niego orzeczenia właściwego organu państwowego. Inaczej mówiąc, związanie przez ustawę nabycia spadku przez spadkodawcę ze zdarzeniem prawnym, jakim jest śmierć osoby fizycznej, oznacza, że z chwilą śmierci spadkodawcy (a więc z chwilą otwarcia spadku), spadkobierca wchodzi z mocy samego prawa w ogół praw i obowiązków należących do spadku.

Jednocześnie podkreślenia wymaga, że postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, stosownie do art. 1027 k.c., stanowi wyłączny dowód nabycia praw do spadku względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia (obok zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia). Spadkobierca nie może udowodnić swoich praw do spadku, w tym także wysokości przysługującego mu udziału spadkowego, za pomocą jakichkolwiek innych dowodów

listopad 2024

Dziedziczenie zadośćuczynienia

Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 25 października 2022 r. (III AUa 193/19) przypomniał, że uprawnienie do żądania zadośćuczynienia za doznaną krzywdę - ze względu na swój osobisty charakter - przynależy tylko do poszkodowanego, w związku z czym w zasadzie wygasa z chwilą jego śmierci, zgodnie z art. 922 § 2 k.c. Przejście roszczenia o zadośćuczynienie na spadkobierców poszkodowanego jest jednak możliwe, jeżeli roszczenie zostało uznane przez dłużnika na piśmie albo jeżeli jeszcze za życia poszkodowanego zostało wytoczone powództwo o to roszczenie (art. 445 § 3 k.c.). W takiej sytuacji przedmiotem dziedziczenia nie jest jednak samo prawo do zadośćuczynienia, lecz konkretne roszczenie o kwotę objętą uznaniem lub dochodzoną w wytoczonym powództwie.

październik 2024

Powołanie do spadku osoby nieżyjącej

Spadkobiercą nie może być osoba zmarła. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2019 r. III CSK 340/18 testament powołujący do spadku osobę, która w chwili otwarcia spadku nie żyła, jest nieskuteczny i w grę wchodzi dziedziczenie ustawowe.

wrzesień 2024

Droit de suite nie wchodzi do spadku

Instytucja droit de suite uregulowana jest art. 19 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którym twórcy i jego spadkobiercom, w przypadku dokonanych zawodowo odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego, przysługuje prawo do wynagrodzenia.

Istota tego prawa sprowadza się do przyznania autorowi dzieła (plastycznego, fotograficznego, rękopisów literackich i muzycznych, art. 191 p.a.p.p.) oraz jego spadkobiercom prawa, do określonego ułamka ceny osiągniętej przez każdą kolejną sprzedaż tego utworu w obrocie profesjonalnym. Jest to więc odrębne uprawnienie autorsko - prawne o charakterze majątkowym (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 27 czerwca 2019 r., sygn. V ACa 473/18). Genezy tego uprawnienia należy upatrywać w prawie francuskim, w którym wprowadzono je do porządku prawnego w celu zabezpieczenia sytuacji majątkowej twórców i ich spadkobierców. Aktualnie prawo to służy przede wszystkim wyrównaniu ekonomicznej sytuacji twórców tzw. sztuk pięknych z innymi twórcami, którzy uzyskują dochody z każdej kolejnej eksploatacji dzieła (E. Traple, System prawa prywatnego. Tom 13. Prawo autorskie, pod red. J. Barty, Warszawa 2017, s. 222).

Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 12 czerwca 2024 r. (I AGa 280/22) wynikająca z art. 19 u.p.a.p.p. instytucja droit de suite nie może być zaliczona do autorskich praw majątkowych sensu stricto. To majątkowe uprawnienie autorskie zaliczane do szczególnych (samodzielnych, samoistnych, sui generis) uprawnień do wynagrodzenia.

Do prawa uregulowanego w art. 19 ust. 1 u.p.a.p.p. odnosi się zdanie drugie art. 922 § 2 kc, stąd prawo to nie należy do spadku. Zgodnie z treścią zdania drugiego wskazane w nim prawa, nienależące do spadku, mogą przejść na oznaczone osoby którem mogą być spadkobiercami albo tymi spadkobiercami nie być. W przypadku prawa z art. 19 ust. 1 u.p.a.p.p. osoby, na które przechodzi prawo twórcy do wynagrodzenia, są określone jako jego spadkobiercy.

sierpień 2024

Koszty sporządzenia spisu inwentarza

Przewidziana w polskim prawie (art. 1012 k.c.) możliwość przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza stwarza dogodny sposób uchronienia się przed długami spadkowymi przekraczającymi możliwości finansowe spadkobiercy. Jest ono bowiem równoznaczne z ograniczeniem odpowiedzialności wobec wierzycieli do wartości nabytego spadku, którą określa się w spisie inwentarza bądź wykazie inwentarza. Spisowi, w przeciwieństwie do wykazu, przysługuje status dokumentu urzędowego, dlatego też z jego sporządzeniem wiążą się większe koszty.

Zgodnie z art. 637 k.p.c., o wydanie postanowienia w przedmiocie sporządzenia spisu inwentarza może zawnioskować do sądu:

osoba, która uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą,
wykonawca testamentu,
tymczasowy przedstawiciel lub wierzyciel mający pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy.

Alternatywnie dopuszcza się złożenie wniosku przez uprawniony podmiot bezpośrednio do komornika, który w następstwie powiadomi sąd, a ten zaś wyda stosowne postanowienie.

Art. 40 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych ustala wysokość opłaty stałej od wniosku o sporządzenie spisu inwentarza na kwotę 400 zł, natomiast opłata sądowa od wniosku w tym samym przedmiocie wyniesie 100 zł (art. 49 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Niezależnie od wyżej wymienionych stałych opłat należy liczyć się z możliwością, iż konieczne będzie poniesienie dalszych wydatków związanych z kosztami podjęcia przez komornika dodatkowych czynności w toku ustalania składu majątku spadkowego i jego wartości. Niezbędne może się bowiem okazać np. powołanie biegłych dla celów fachowej wyceny nieruchomości należących do spadku. Podmiotem zobowiązanym do uiszczenia wymaganych opłat za wniesienie wniosków oraz samo sporządzenie spisu jest wnioskodawca - w świetle faktu, iż postępowanie o spis inwentarza toczy się w trybie nieprocesowym, koszty jego wszczęcia i przeprowadzenia ponosi on na wyłączność i w całości.

Klaudia Kurpeta

lipiec 2024

Podatek dochodowy od osób fizycznych a zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwa

Tymczasowe zarządzanie przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy wiąże się z koniecznością wypełnienia obowiązków podatkowych nałożonych na dane przedsiębiorstwo, w tym również podatku dochodowego od osób fizycznych. Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw wprost w art. 49 stanowi, że: "Przedsiębiorstwo w spadku jest jednostką organizacyjną niemającą osobowości prawnej, będącą podatnikiem" oraz odwołuje się do przepisów definiujących podatnika z kilku innych ustaw (m.in.: PIT, CIT oraz VAT itd.). Oznacza to, że podatnikiem jest przedsiębiorstwo, a nie zarządca lub właściciele.

W chwili śmierci przedsiębiorcy przedsiębiorstwo w spadku wstępuje w prawa i obowiązki podatkowe tego przedsiębiorcy. Nie jest więc ono zobowiązane do złożenia deklaracji PIT za zmarłego przedsiębiorcę. Dla celów podatkowych używa NIP-u zmarłego przedsiębiorcy. Przedsiębiorstwo w spadku musi prowadzić księgi albo w postaci podatkowej księgi przychodów i rozchodów, albo w postaci ksiąg rachunkowych. Powinny one umożliwiać ustalenie dochodu (straty), podstawy opodatkowania i wysokości należnego podatku za rok podatkowy, w tym za okres sprawozdawczy, a także uwzględniać w ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych informacje niezbędne do obliczenia wysokości odpisów amortyzacyjnych. Na dzień rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorstwo w spadku powinien zostać sporządzony wykaz składników majątku, wchodzących w jego skład. W okresie prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorstwo w spadku jest ono również płatnikiem zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych, pobieranych z wynagrodzeń zatrudnionych pracowników i zleceniobiorców. Ciążą na nim obowiązki, dotyczące naliczenia, pobrania i przekazywania do właściwego organu zaliczek na podatek.

Do końca roku podatkowego, w którym zmarł przedsiębiorca, przedsiębiorstwo w spadku kontynuuje sposób opodatkowania według formy wybranej przez zmarłego (np.: karty podatkowej). W kolejnym roku podatkowym przedsiębiorstwo w spadku może zmienić formę opodatkowani PIT-em wybraną przez zmarłego przedsiębiorcę i wybrać formę opodatkowania na tych samych zasadach, jakie obowiązują osoby fizyczne. Przedsiębiorstwo w spadku może pomniejszyć dochód o stratę poniesioną, w tym także stratę, którą podniósł, a nie odliczył zmarły przedsiębiorca. Analogicznie jest w przypadku wydatków poniesionych na badania i rozwój. W przypadku amortyzacji podatkowej następuje kontynuacja-zarządca sukcesyjny uwzględnia wysokość odpisów oraz metodę amortyzacji wybraną przez zmarłego przedsiębiorstwa.

czerwiec 2024

Uchylenie się od przyjęcia spadku pod wpływem błędu

Jeżeli spadek został przyjęty pod wpływem błędu to można się za zgodą sądu od tego uchylić. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 13 maja 2024 r. (I CSK 362/23) przypomniał jednak, że w razie stosowania art. 84 k.c. na podstawie odesłań zawartych w art. 1019 k.c. uzasadniona jest, ze względu na specyfikę przyjęcia spadku - zarówno w odniesieniu do błędu co do prawa jak i błędu co do faktów - modyfikacja dotycząca okoliczności, które doprowadziły do powstania błędu. Wzgląd na to, że skutki przyjęcia spadku nie zamykają się wyłącznie w sferze prawnej spadkobiercy, lecz oddziałują silnie na stosunki prawne wielu innych osób, przemawia za uzależnieniem prawnej doniosłości błędu w zakresie zastosowania art. 1019 k.c. nie tylko od tego, aby dotyczył on treści przyjęcia spadku i był istotny, ale także od tego, aby nie stanowił następstwa niedołożenia przez spadkobiercę należytej staranności. O błędzie co do przedmiotu spadku można zatem mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności spadkobiercy, czy też, mówiąc inaczej, jest on usprawiedliwiony okolicznościami sprawy.

maj 2024

Wymagalności roszczenia o zachowek

Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2022 r. (I CSK 2901/22) w sprawach dotyczących terminu wymagalności roszczenia z zachowku stan opóźnienia należy określać indywidualnie, z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy, unikając wszelkiego automatyzmu. Co do zasady wobec nie unormowania w przepisach dotyczących zachowku terminu wymagalności roszczenia, który nie wynika także z właściwości zobowiązania, świadczenie z tego tytułu powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 k.c.) (zob.m.in. wyroki Sądu Najwyższego z 24 lutego 2016 r., I CSK 67/15, niepubl.; z 25 czerwca 2015 r., III CSK 375/14, niepubl.; z 6 marca 2016 r., V CSK 209/13, niepubl.; z 7 lutego 2013 r., II CSK 403/12, niepubl.; z 17 września 2010 r., II CSK 178/10, niepubl., i z 17 kwietnia 2009 r., III CSK 298/08, OSNC-ZD 2009, Nr 4, poz. 107).

W części orzeczeń Sąd Najwyższy przyjmował natomiast, że ze względu na okoliczności danej sprawy stan opóźnienia w realizacji wierzytelności z tytułu zachowku następuje dopiero od chwili wyrokowania, skoro w tej dacie następowało ustalenie substratu zachowku (zob.m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1999 r., I CKN 248/98, niepubl.). Stanowisko to wynika to z faktu, że jedną z funkcji odsetek należnych wierzycielowi za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego jest waloryzacja spadku siły nabywczej pieniądza. W konsekwencji ustalenie należnego wierzycielowi świadczenia pieniężnego według cen z daty wyrokowania i jednocześnie zasądzenie odsetek od dnia opóźnienia poprzedzającego datę wyrokowania, może prowadzić do dwukrotnego zastosowania na korzyść wierzyciela, tego samego mechanizmu waloryzacji świadczenia pieniężnego. Nie oznacza to jednak, że w takiej sytuacji wierzycielowi zawsze należą się odsetki ustawowe od daty wyrokowania o roszczeniu z tytułu zachowku.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego dostrzeżono, że w związku ze stabilizacją stosunków ekonomicznych i obniżeniem wysokości odsetek ustawowych nabrały one w coraz większym stopniu charakteru odszkodowawczego, a ich funkcja waloryzacyjna uległa pomniejszeniu. W przypadku stabilizacji cen lub ich obniżenia zasądzenie odsetek od ustalonego świadczenia pieniężnego, którego wysokość nie wzrosła wskutek inflacji, nie prowadzi do podwójnej waloryzacji tego samego świadczenia. Przeciwna sytuacja będzie miała miejsce w sytuacji, gdy między powstaniem stanu wymagalności roszczenia o zachowek, a chwilą orzekania o tym roszczeniu ceny mające wpływ na określenie rozmiaru tego świadczenia wzrosły.

Z tych przyczyn w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, że w tego rodzaju sprawach stan opóźnienia należy określać indywidualnie, z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy, unikając wszelkiego automatyzmu (zob. wyroki Sądu Najwyższego z 22 czerwca 2016 r., III CSK 279/15, niepubl.; z 24 lutego 2016 r., I

CSK 67/15, niepubl.; z 25 czerwca 2015 r., III CSK 375/14, niepubl., i z 7 lutego 2013 r., II CSK 403/12, niepubl.).

kwiecień 2024

Kto może otrzymać akt zgonu ?

Akt zgonu jest dokumentem niezbędnym dla rozpoczęcia wszelkich procedur dotyczących spadku. Zgodnie 45 ust.1 prawa o aktach stanu cywilnego akt zgonu osoby zmarłej można wydać małżonkowi (wdowie, wdowcowi) , wstępnemu, zstępnemu, rodzeństwu, przedstawicielowi ustawowemu, opiekunowi,

Ponadto akt zgonu może otrzymać osoba, która wykaże w tym interes prawny.

Poza tym akt zgonu wydaje się sądowi, prokuratorowi, organizacjom społecznym, jeżeli jest to zgodne z ich celem statutowym i przemawia za tym interes społeczny, oraz organom administracji publicznej, w tym podmiotom, o których mowa w art. 5a ust. 1, Służbie Ochrony Państwa, Policji, Straży Granicznej i Służbie Więziennej, a także Żandarmerii Wojskowej, jeżeli jest to konieczne do realizacji ich ustawowych zadań.

W praktyce jeżeli spadkobiercą jest osoba spoza rodziny zmarłego musi zatem wykazać interes prawny. W praktyce można zatem przekonać urzędników USC, że interes prawny wynika z testamentu czy też z umowy zawartej z osobą zmarłą.

marzec 2024

Wpis spadkobierców do księgi wieczystej

Do obowiązków nałożonych na spadkobierców związanych z otwarciem spadku należy obowiązek ujawnienia spadkobierców w księdze wieczystej danej nieruchomości. Nie jest ona realizowany ex lege, ale wiąże się z koniecznością złożenia wniosku. Wniosek składany jest na formularzu. We wniosku należy wskazać osobę Wnioskodawcy oraz podać dane dotyczące nieruchomości (adres, numer księgi wieczystej). Należy także dokładnie określić treść żądanego wpisu. W przypadku gdy nieruchomość po śmierci spadkodawcy jest współwłasnością kilku spadkobierców, muszą oni wyrazić pisemną zgodę na wpis. Do wniosku należy także dołączyć:

Akt zgonu spadkodawcy
dokument, z którego wynika nabycie własności na podstawie spadkobrania (np. poświadczenie dziedziczenia lub prawomocne postanowienie sądowe)
dowód uiszczenia opłaty sądowej w wysokości 150 zł ((dowód zapłaty, wyciąg bankowy)

Cała procedura trwa od 2 do 6 miesięcy, Po jej zakończeniu zostanie wydane postanowienie o dokonaniu nowego wpisu..

luty 2024

Sprzedaż auta zmarłego

W chwili otwarcia spadku na spadkobierców przechodzą prawa i obowiązki zmarłego. Sam proces dziedziczenia wiąże się z koniecznością dopełnienia wielu obowiązków dotyczących oddziedziczonych dóbr po zmarłym. Często wielu spadkobierców decyduje się na sprzedanie niektórych elementów odziedziczonego majątku. Przykładem może być niepotrzebne dla spadkobiercy auto zmarłego. W związku z tym powstaje konieczność przerejestrowania auta po śmierci właściciela. Aby skutecznie dokonać rejestracji wymagane jest aby spadkobierca posiadał stwierdzenie nabycia spadku. Fizycznym dowodem będzie sądowe lub notarialne stwierdzenie nabycia spadku. W przypadku gdy spadkobierców jest kilku, samochód będzie należał w częściach ułamkowych do kilku współwłaścicieli. Koniecznym stanie się uregulowanie tego stanu w postaci umownego działu spadku.

Po dopełnieniu obowiązków związanych z dziedziczeniem należy udać się do wydziału komunikacyjnego urzędu starostwa właściwego według miejsca zamieszkania. Oprócz dokumentów wymaganych standardowo przy rejestracji pojazdu wskazanych w art. 72 ustawy Prawo o ruchu drogowym, należy załączyć wniosek o rejestrację pojazdu, dokument poświadczający tożsamość dziedziczącego oraz kartę pojazdu i dowód rejestracyjny, jeżeli były wcześniej wydawane. Dopiero po przerejestrowaniu auta, spadkobierca może nim swobodnie rozporządzać.

Wskazać także należy, że pomimo śmierci właściciela pojazdu, wykupiona przez niego polisa OC nie wygasa. W tej sytuacji jej ewentualne pisemne wypowiedzenie będzie możliwe dopiero po dokonaniu przerejestrowania auta. Opłata za polisę należy do długów spadkowych i niedopełnienie obowiązku jej zapłaty, będzie skutkować karą w postaci konieczności zapłaty na rzecz Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego.

Warto także pamiętać, że sprzedaż samochodu, który został odziedziczony, przed upływem sześciu miesięcy od daty dziedziczenia, jest uważana za źródło przychodu. Taki przychód podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

styczeń 2024

Zwrot kosztów pogrzebu przez bank

Wśród długów spadkowych można wyróżnić długi powstałe z chwilą otwarcia spadku. Zalicza się do nich zgodnie z treścią art. 922 § 3 Kodeksu cywilnego, koszty pogrzebu Spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku. Według większości doktryny do niezbędnych wydatków związanych z organizacją pogrzebu kwalifikuje się wydatki na: zakup trumny, przewóz zwłok, opłacenie kwatery na cmentarzu, organizację ceremonii pogrzebowej, zakupienie odzieży pogrzebowej dla osoby zmarłej, a także wydatki na kremację oraz wieńce i kwiaty. Osoba ponosząca koszty pogrzebu, ma w związku z tym roszczenia regresowe wobec pozostałych spadkobierców, nawet jeżeli sama nie jest spadkobiercą. Oprócz tego art. 55 ustawy prawo bankowe w przypadku śmierci posiadacza rachunku bankowego, zobowiązuje wypłacić kwotę pokrywającą koszty pogrzebu posiadacza rachunku. Bank jest zobowiązany wypłacić zwrot powyższych kosztów do wysokości salda rachunku. Osoba, która wystąpi do banku o pokrycie kosztów pogrzebu posiadacza rachunku, musi przedstawić rachunki potwierdzające wydatki poniesione przez nią w związku z organizacją pogrzebu. Jeżeli rachunki nie zawierają danych pozwalających zidentyfikowanie osoby, która poniosła rzeczywiste koszty, jako dowód można przedstawić np. wyciąg z rachunku bankowego potwierdzający dokonanie zapłaty za ten rachunek albo potwierdzenie dokonania zapłaty kartą płatniczą w zakładzie pogrzebowym.

Jednakże, podobnie jak w przypadku 922 § 3 Kodeksu cywilnego, wydatki te nie mogą przekraczać kosztów urządzenia pogrzebu zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w danym środowisku, jak również rachunek, z którego zostaną pokryte koszty nie może być rachunkiem wspólnym. Kwota wypłacona na koszty pogrzebu nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku. Bank może wypłacić maksymalnie sumę środków znajdujących się na rachunku, nawet gdy zmarły korzystał z kredytu odnawialnego.

grudzień 2023

Ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej w zapisie windykacyjnym

Od 1 stycznia 2020 roku zapis windykacyjny może obejmować również ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej. Tak zapis windykacyjny (tak jak inne zapisy windykacyjne powinien znaleźć się w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego. Przedmiot zapisu windykacyjnego nabywa się z chwilą otwarcia spadku.

Trzeba także pamiętać, że na skuteczność takiego zapisu windykacyjnego wpływa treść umowy spółki oraz wola wspólników

Na możliwość wstąpienia do spółki osobowej zapisobiercy windykacyjnego będzie miała zatem wpływ przede wszystkim treść umowy spółki, a także wola wspólników. Zgodnie bowiem z art. 10 ksh ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę tylko wówczas, gdy umowa spółki tak stanowi i tylko po uzyskaniu pisemnej zgody wszystkich pozostałych wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Natomiast zgodnie z art. 64 ksh pomimo śmierci lub ogłoszenia upadłości wspólnika oraz pomimo wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika lub jego wierzyciela, spółka trwa nadal pomiędzy pozostałymi wspólnikami, jeżeli umowa spółki tak stanowi lub pozostali wspólnicy tak postanowią. Uzgodnienie takie powinno w przypadku śmierci lub ogłoszenia upadłości nastąpić niezwłocznie, a w przypadku wypowiedzenia - przed upływem terminu wypowiedzenia. W przeciwnym razie spadkobierca, syndyk lub wspólnik, który wypowiedział umowę spółki, a także jego wierzyciel, mogą domagać się przeprowadzenia likwidacji.

listopad 2023

Zmiany w prawie spadkowym z lipca 2023

Już 15 listopada 2023 w życie wchodzą uchwalone w lipcu tego roku przepisy wprowadzające ważne zmiany w zasadach dziedziczenia. Objęły one Kodeks cywilny, jak również Kodeks postępowania cywilnego. Ustawodawca uzasadniał te zmiany chęcią zwiększenia efektywności prowadzenia postępowań spadkowych. Nowelizacje te można podzielić na trzy obszary.

Zmiana przepisów dotyczących zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego.

Według dotychczasowych regulacji, rodzice aby odrzucić spadek w imieniu małoletniego potrzebowali uzyskać do tego uprzednio zgodę sądu opiekuńczego. Regulacja taka, choć zabezpieczała w znaczący sposób interesy majątkowe małoletniego, prowadziła do wzrostu liczby spraw zawisłych przed sądami opiekuńczymi.

Ogromną szansą na usprawnienie, jest wprowadzenie możliwości wnioskowania o takie zezwolenie przed sądem spadku, zamiast przed sądem opiekuńczym. Dzięki temu, nie będzie konieczne już wszczynanie odrębnego postępowania w celu uzyskania zgody, bo taką zgodę udzielać będzie sąd spadku (dodany art. 6401 KPC).

Kluczową zmianą jest zezwolenie rodzicom na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego spadku bez konieczności uzyskiwania zgody sądu, w przypadku kiedy to dziecko zostawało powołane do spadku z powodu wcześniejszego odrzucenia spadku przez rodziców. Aby to uprawnienie się zaktualizowało, czynność musi być dokonana wspólnie przez oboje rodziców, lub przez jednego, ale za zgodą drugiego. (art. 101 §4 KRO)

Rozszerzenie przesłanek uznania za niegodnego dziedziczenia.

Ustawodawca, obok dotychczasowych przesłanego uznania za niegodnego dziedziczenia, tj. sytuacji gdy spadkobierca:

opuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego

dodaje kolejne, nowe przesłanki:

uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

III. Ograniczenie kręgu dziedziczących

W sytuacji braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa według polskiego prawa do dziedziczenia dochodzą dziadkowie spadkodawcy.

Ustawodawca ogranicza krąg spadkobierców w przypadku śmierci któregoś z dziadków. Po śmierci któregoś z dziadków, jego przydział będzie mógł przypaść tylko jego dzieciom i wnukom (a nie jak dotychczas wszystkim jego zstępnym). W przypadku braku dzieci i wnuków, jego udział przypadnie w równych częściach pozostałym dziadkom.

październik 2023

NIEGODNOŚĆ DZIEDZCZENIA - NOWELIZACJA Z DNIA 28 LIPCA 2023 R.

15 listopada 2023 r. wejdzie w życie ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Wśród projektowanych zmian znajduje się nowelizacja instytucji niegodności dziedziczenia. Polski ustawodawca przyjął konstrukcję, zgodnie z którą skutki niegodności dziedziczenia nie następują ex lege, lecz z mocy konstytutywnego wyroku sądu, wywołującego skutki ex tunc. U podstaw omawianej instytucji leżą względy etyczne, osoba która dopuszcza się negatywnych zachowań względem spadkodawcy lub dąży do wywarcia negatywnego wpływu na porządek dziedziczenia nie powinna bowiem osiągać korzyści ze spadku. Dostrzegając potrzeby rozszerzenia przesłanek niegodności dziedziczenia do art. 928§1 wprowadzono dwie nowe podstawy w oparciu o które spadkobierca będzie mógł zostać uznany za niegodnego.

Nowy punkt 4 dotyczyć ma sytuacji, gdy potencjalny spadkodawca za życia spadkodawcy "uporczywie uchylał się od wykonywania wobec niego obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową". Ograniczenie projektowanej przesłanki do przypadków, gdy obowiązek został określony co do wysokości nastąpiło z uwagi na doniosłość skutków jakie niesie za sobą uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Punkt 5 jako okoliczności uzasadniające stwierdzenie niegodności uznaje "uporczywe uchylanie się od obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka."

W uzasadnieniu do projektu ustawy podkreślono, że państwo powinno reagować na nieetyczne zachowania spadkobierców. Nie może istnieć zgoda na naruszanie szczególnie cennych dóbr osobistych spadkodawcy, takich jak m.in.: życie, zdrowie, czy godność. Wspomniane wartości posiadają rangę konstytucyjną, zatem jakiekolwiek wystąpienia przeciwko nim przez osobę, znajdującą się w kręgu osób uprawnionych do spadku, muszą być sankcjonowane. W tym przypadku, chodzi o pozbawienie tych, którzy postępują nieetycznie szansy osiągnięcia jakiejkolwiek korzyści majątkowej ze spadku. Jak wskazał ustawodawca, wprowadzone zmiany stanowią odpowiedź na stany faktyczne, które pozbawiają spadkodawcę możliwości samodzielnego zdecydowania w testamencie o wyłączeniu od dziedziczenia. Wymienione zostały między innymi brak zdolności do testowania z art., 944 k.c., czy niemożność sporządzenia testamentu z przyczyn faktycznych - np.: gdy spadkodawca znajduje się w stanie wegetatywnym. Ponadto, co zasługuje na szczególną uwagę, wydziedziczenie jest możliwe jedynie w stosunku do ściśle określonego kręgu osób. Natomiast od wykonywania obowiązku alimentacyjnego lub obowiązku pieczy uchylać mogą się także ci, których spadkodawca nie może wydziedziczyć, choć mogą być potencjalnymi spadkobiercami. Wśród takich osób znajduje się na przykład rodzeństwo.

W ocenie projektodawcy, proponowane rozwiązania mają pozwolić na możliwość żądania uznania za niegodnego dziedziczenia tych spadkobierców, którzy w dotychczasowym stanie prawnym mogli bezkarnie uchylać się od obowiązków pomocy, mimo realnej możliwości ich spełnienia.

wrzesień 2023

Fundacja rodzinna i jej wpływ na prawo spadkowe

W Polsce funkcjonuje blisko 830 tysięcy firm rodzinnych, generujących przychód o łącznej wartości 322 mld zł w skali roku. Ustawodawca, dostrzegając trudności w zaplanowaniu ich sukcesji, zdecydował się wprowadzić do naszego porządku prawnego instrumenty zapewniające ochronę przed rozdrobnieniem majątku powstałego w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. 22 maja 2023 r. weszła w życie ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej. W uzasadnieniu aktu prawnego wskazano, że celem jest uniknięcie "znanego w świecie scenariusza, w którym dzieci dzielą się majątkiem rodziców, a następnie ich potomkowie dzielą dalej majątek na coraz mniejsze części i realizują jedynie własne plany." Ustawodawca uznał dotychczasowe rozwiązania - takie jak fundusze inwestycyjne gromadzące rodzinne aktywa, czy tak zwane konstytucje rodzinne - za niewystarczające. Zastosowanie konstrukcji fundacji rodzinnej ma zapobiec tzw. "emigracji majątku", tj. sytuacji w której przedsiębiorcy polscy decydują się na przeniesienie majątku do zagranicznych fundacji lub trustów, poprzez kompleksowe wzmocnienie narzędzi prawnych pozwalających na "zatrzymanie kapitału w kraju na wiele pokoleń oraz zwiększenie potencjału krajowych inwestycji."

Fundacja rodzinna - podmiot posiadający majątek, który nie dzieli się na udziały - ma pozwolić na zapewnienie ciągłości przedsiębiorstwa prywatnego, w szczególności dla celów zabezpieczenia rodziny. Ma ona uprawnienia gospodarcze, takie jak zbywanie mienia, uczestnictwo w spółkach i udzielanie pożyczek. Wspiera beneficjentów finansowo, edukacyjnie i organizacyjnie. Co do zasady beneficjentami takiej fundacji mają być członkowie rodziny, nie jest to jednak warunek, gdyż podstawowym zamysłem jest kontynuacja działalności biznesowej. Zadaniem nowej instytucji jest realizacja celów określonych przez fundatora -może nim być wyłącznie osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych - w oparciu o przekazany majątek. Fundacja rodzinna ma spełniać określone świadczenia na rzecz wskazanych beneficjentów, wśród których mogą znaleźć się: osoba fizyczna, organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego albo fundator fundacji rodzinnej.

W obecnym stanie prawnym fundacja rodzinna istotnie oddziałuje na kształt prawa spadkowego, przede wszystkim w zakresie instytucji zachowku. Najważniejsze zmiany przedstawiają się jak następuje. Uzupełniony został katalog źródeł zaspokojenia zachowku - o świadczenie od fundacji rodzinnej i mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, przekazane uprawnionemu do zachowku (art. 992 § 2 KC). Dodano obowiązek doliczenia do spadku przy obliczaniu zachowku także funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przez spadkodawcę oraz mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Majątek fundacji rodzinnej uwzględniany przy obliczaniu zachowku powinien pochodzić wyłącznie od spadkodawcy. Analogicznie, jak w przypadku darowizn - przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się jednak funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jeżeli wniesienie lub rozwiązanie miało miejsce przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku lub - w pewnych sytuacjach - w czasie kiedy spadkodawca nie miał zstępnych. Wartość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej oblicza się według stanu z chwili ich przekazania, a według cen z chwili ustalania zachowku. W przypadku, gdy fundacja rodzinna jest spadkobiercą, zapisobiercą windykacyjnym albo obdarowaną przez spadkodawcę będzie odpowiadać za zachowek z tego tytułu na dotychczasowych zasadach. Świadczenia otrzymane od fundacji rodzinnej przez uprawnionego obniżają wartość zachowku, natomiast otrzymany zachowek pomniejsza wartość przyszłych świadczeń przysługujących beneficjentowi od fundacji rodzinnej. Fundacja może ponosić odpowiedzialność za zapłatę zachowku - jako spadkobierca, jeżeli otrzyma spadek po fundatorze albo innej osobie, i jako obdarowany - jeżeli otrzyma darowiznę od fundatora albo innej osoby.

sierpień 2023

Rozłożenie zachowku na raty art. 997 ¹ kc

Spadkobranie może zwiększać zarówna aktywa jak i przyczyniać się do powiększenia pasywów. Często, obowiązki wynikające z faktu objęcia spadku, przyczyniały się do pogorszania sytuacji finansowej spadkobierców. Wobec tego powstała konieczność wprowadzenia pewnej elastyczności w stosunkach powstających między spadkobiercami a uprawionymi z tytułu zachowku. Wobec tego ustawodawca w ustawie o fundacji rodzinnej wprowadził w Kodeksie Cywilnym zmiany poprzez dodanie art. 997 ¹, przewidującego możliwość m.i.n rozłożenia zachowku na raty.

Paragraf pierwszy nowego przepisu otrzymał następujące brzmienie: "Obowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku może żądać odroczenia terminu jego płatności, rozłożenia go na raty, a w wyjątkowych przypadkach - jego obniżenia, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku."

Cytowany przepis pozwala na większą elastyczność spadkobiercy, który do tej pory nie miał prawo wynikającą wprost z przepisów Kodeksu Cywilnego do rozłożenia na raty spłaty zachowku wobec uprawnionego. Przy rozkładaniu zachowku na raty opierano się na ogólnej regulacji art. 320 k.p.c przewidującego możliwość rozłożenia świadczenia na raty w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Orzecznictwo i doktryna traktowały tą przesłankę dość restrykcyjne, zawężając ją do wypadków losowych lub katastrof naturalnych. Przesłanka opisana w powyższym przepisie jest mniej restrykcyjna niż ta z art.320 k.p.c.. Warto przy tym zauważyć, iż omawiany przepis nie jest rewolucyjny, lecz stanowi kontynuację dotychczasowej linii orzeczniczej w sprawach spadkowych jak również wypracowanego od lat stanowiska doktryny na powyższy temat.

Paragraf drugi nowego przepisu określa termin, na jaki można rozłożyć roszczenie z tytułu zachowku na raty oraz szczególne wypadki w jakich można odroczyć termin spłat poszczególnych raz oraz przedłużyć termin: "W przypadku rozłożenia na raty roszczenia z tytułu zachowku terminy ich uiszczenia nie mogą przekraczać łącznie pięciu lat. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd, na wniosek zobowiązanego, może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych lub przedłużyć termin, o którym mowa w zdaniu pierwszym. Zmieniony termin nie może być dłuższy niż dziesięć lat."

lipiec 2023

Zrzeczenie się dziedziczenia - zmiany przepisów

Ustawa z dnia 26 stycznia o fundacji rodzinnej, która weszła w życie 22 maja 2023 roku, oprócz wprowadzenia do polskiego porządku prawnego nowej instytucji prawa- fundacji rodzinnej, dokonała także zmian w instytucji zrzeczenia się dziedziczenia z art. 1048 k.c. Artykuł został zmodyfikowany poprzez dodanie dwóch paragrafów:

§ 2. Zrzeczenie się dziedziczenia może być ograniczone do zrzeczenia się tylko prawa do zachowku w całości lub w części.

§ 3. Zrzeczenie się dziedziczenia na korzyść innej osoby uważa się w razie wątpliwości za zrzeczenie się pod warunkiem, że ta osoba będzie dziedziczyć."

Natomiast dotychczasowy artykuł został w pozostawiany w dotychczasowym brzmieniu i oznaczony jako paragraf pierwszy:

"§ 1. Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Paragraf drugi dopuszcza możliwość ograniczenia zrzeczenia do prawa zachowku w całości lub części, co oznacza potwierdzenie dotychczasowego stanowiska doktryny oraz orzecznictwa (por. Ciszewski Jerzy (red.), Nazaruk Piotr (red.), Kodeks cywilny, Wolters Kluwers 2023).

W paragrafie trzecim dopuszczono możliwość zrzeczenie się dziedziczenia pod warunkiem na korzyść innej osoby, Takie zastrzeżenie nie skutkuje więc bezpośrednim przysporzeniem, ale jest uzależnione od tego czy faktycznie do spadkobrania dojdą określone osoby. Obecne brzmienie artykułu również znajduje potwierdzenie w dotychczasowym stanowisku doktryny oraz orzecznictwie. (por. Fras Mariusz (red.), Habdas Magdalena (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki (art. 922-1087), WKP 2019)

czerwiec 2023

Czy poświadczenie spadkowe może jako spadkobiercę wskazać osobę zmarłą?

Zgodnie z przepisami prawa spadkowego istnieją dwie ścieżki uzyskania tytułu prawego do rozporządzania spadkiem: poprzez sądowe stwierdzenie nabycia spadku lub poprzez sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza. Jednakże, co w często występującej sytuacji w której jeden ze spadkobierców umrze zanim zostanie stwierdzone nabycie spadku po pierwszym zmarłym? Czy notariusz odmówi sporządzenia aktu?

Zgodnie z z art. 79 pkt 1a w związku z art.95 b Prawa o notariacie przed sporządzeniem aktu, notariusz spisuje protokół dziedziczenia w obecności wszelkich osób zainteresowanych. Nieobecność tych osób, zgodnie z treścią artykułu 95e §2 pkt.2 , skutkuje odmową sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia.

W przedmiotowej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale III CZP 89/09 z dnia 17 listopada 2009 roku, będącej odpowiedzią na pytanie zadane przez Sąd I instancji, przed którym toczyło się postępowanie dotyczące odmowy sporządzenia przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia. Zgodnie z wykładnią Sądu Najwyższego przepisy o aktach poświadczenia dziedziczenia służą uproszczeniu procedury nabycia spadku. Dopuszczenie do wskazania w akcie poświadczenia dziedziczenia osoby zmarłej jako spadkobiercy, jest w ocenie Sądu Najwyższego elementem upraszczającym postępowanie.

Zdaniem sędziów SN, interesy osoby zmarłej są zabezpieczone dzięki obecność dalszych spadkobierców ustawowych oraz testamentowych, a także osób potencjalnie mogących objąć spadek. Pojęcie osoby zmarłej nie oznacza więc osoby nieobecnej w rozumieniu przepisów Prawa o notariacie. Wobec powyższego należy uznać, że nie istnieją przeszkody we wskazaniu w poświadczeniu majątkowym jako spadkobiercy osoby zmarłej. Udział osoby zmarłej będzie podlegał dalszemu dziedziczeniu zgodnie z zasadami Kodeksu Cywilnego.

maj 2023

Definicja prawa do zachowku

Zdarza się, że zapadają orzeczenia sądów zawierające w sobie definicje pojęć prawnych. Pozwalają potem na ujednolicenie rozumienia norm prawnych a w konsekwencji ograniczenia rozbieżności w orzecznictwie.

W wyroku z z dnia 20 grudnia 2018 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie (VI ACa 1108/17) zdecydował się z jednej strony na zdefiniowanie prawa do zachowku, a z drugiej wskazał na możliwość posiadania prawa do zachowku z jednoczesnym brakiem roszczenia o zapłatę kwoty zachowku.

W uzasadnieniu orzeczenia czytamy : "W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę, iż czym innym jest prawo do zachowku a czym innym roszczenie o zapłatę kwoty pieniężnej potrzebnej do pokrycia lub uzupełnienia zachowku. Z prawa do zachowku wypływają różne uprawnienia. Roszczenie o zapłatę kwoty pieniężnej potrzebnej do pokrycia lub uzupełnienia zachowku jest jednym z tych uprawnień, ale nie jedynym. Prawo do zachowku przejawia się również w ograniczeniu odpowiedzialności za niektóre długi (art. 998, 999 k.c.) oraz zmianie charakteru zapisu zwykłego (art. 998 § 2 k.c.), a także, pośrednio, w pierwszeństwie zaspokojenia uprawnionego przed zapisobiercą zwykłym. Prawo do zachowku nie wyczerpuje się zatem w roszczeniu o zachowek i nie może być z nim utożsamiane. Prawo to realizuje się po śmierci spadkodawcy w uprawnieniach osób bliskich spadkodawcy wymienionych w art. 991 § 1 k.c. w stosunku do spadkobierców, zapisobierców windykacyjnych i obdarowanych, ale częściowo również zapisobierców zwykłych i beneficjentów poleceń oraz innych uprawnionych do zachowku

Zgodnie z art. 991 § 2 k.c., jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Jeśli natomiast uprawniony jest powołany do dziedziczenia, jego prawo do zachowku realizuje się w zupełnie inny sposób, m.in. przez ograniczenie odpowiedzialności za niektóre długi (art. 998, 999 k.c.). Jeśli uprawniony do zachowku jest zapisobiercą zwykłym, jego prawo do zachowku przejawia się m.in. w tym, że zapis zwykły na jego rzecz jest traktowany jako bezwarunkowy i nieograniczony terminem do wysokości zachowku (art. 998 § 2 k.c.).

W konsekwencji, w ocenie Sądu Apelacyjnego, z przepisów tych wynika, iż można być uprawnionym do zachowku, a nie mieć roszczenia o zapłatę kwoty pieniężnej z tytułu zachowku lub uzupełnienia zachowku)."

kwiecień 2023

Dział spadku, a wpis do księgi wieczystej

Notarialny akt poświadczenia dziedziczenia lub sądowe stwierdzenie nabycia spadku nie zawsze będą wystarczające do przejęcia własności danych składników majątku - w sytuacji, gdy spadkobierców jest kilku, zgodnie z art. 1035 k.c. stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, co znacząco utrudnia korzystanie i rozporządzanie majątkiem. W takich okolicznościach, konieczne będzie przeprowadzenie działu spadku. Przedmiotem tego postępowania jest podział majątku spadkowego pomiędzy wszystkich spadkobierców wraz z ewentualnymi spłatami i dopłatami.

Dział spadku może odbywać się w sposób sądowy oraz umowny, z czego ten drugi jest naturalnie szybszy i oszczędzający wielu formalności. Wymaga on zawarcia porozumienia pomiędzy wszystkimi spadkobiercami co do podziału spadku; w niektórych przypadkach (np. nieruchomość) niezbędne jest zachowanie formy aktu notarialnego.

Po dokonaniu działu spadku, jeżeli w majątku znajdowała się nieruchomość, niezbędne jest także złożenie wniosku o wpis do księgi wieczystej. Nie zrobi tego za nas ani sąd ani notariusz, którzy zobowiązani są jedynie do zawiadomienia sądu właściwego do prowadzenia księgi wieczystej, co zaowocuje tylko wpisem ostrzeżenia o niezgodności rzeczywistego stanu prawnego z tym ujawnionym w księdze wieczystej. O właściwy wpis należy zatroszczyć się samemu, składając odpowiedni wniosek wraz z prawomocnym postanowieniem o dziale spadku.

Wniosek składa się do właściwego sądu rejonowego na specjalnym formularzu KW-WPIS wraz z opłatą wynoszącą 150 zł, zgodnie z art. 42 ust. 3 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ("Od wniosku o wpis w księdze wieczystej własności, użytkowania wieczystego lub spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu na podstawie dziedziczenia, zapisu lub działu spadku albo zniesienia współwłasności pobiera się jedną opłatę stałą w wysokości 150 złotych niezależnie od liczby udziałów w tych prawach").

marzec 2023

Dział spadku a odpowiedzialność za długi.

Zgodnie z art. 1034. § 2 kc od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów. Natomiast zgodnie z art. 10342 kc od chwili działu spadku spadkobiercy i osoby, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń.

Mogłoby się zatem wydawać, że dział spadku powoduje że odpowiedzialność za długi spadkowe jest ograniczona tylko do wartości majątku spadkowego otrzymanego w wyniku działu spadku. Jeżeli zatem ktoś nic nie otrzymał w wyniku działu spadku to nie będzie w ogóle odpowiadać za długi spadkowe. Jest tak jednak tylko w stosunku do osób, które otrzymały zapisy windykacyjne. Natomiast spadkobiercy zawsze odpowiadają za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów ustalonych w stwierdzeniu nabycia spadku. Oznacza to że jeżeli nawet ktoś nic nie otrzymał w wyniku działu spadku to i tak odpowiada za długi w części odpowiadającej jego udziałowi spadkowemu. Dział spadku nie uwalnia zatem od odpowiedzialności za dług spadkowe. Pogląd taki znajduje oparcie w doktrynie - J. Ciszewski, J. Knabe [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. P. Nazaruk, LEX/el. 2023, art. 1034(2). https://sip.lex.pl/#/commentary/587858982/715222/ciszewski-jerzy-red-nazaruk-piotr-red-kodeks-cywilny-komentarz-aktualizowany?cm=URELATIONS (dostęp: 2023-02-18 17:04)

luty 2023

Odpowiednie stosowanie przepisów o współwłasności do wspólności majątku spadkowego i do działu spadku

Zgodnie z art. 1035 Kodeksy cywilnego (ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. z 2022 r. poz. 1360, dalej jako: "kc") jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do współwłasności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych.

W celu dokładnego wyjaśnienia co oznacza "odpowiednie" stosowanie przepisów o współwłasności, należy najpierw wskazać jak kształtuje się sytuacja prawna spadkobierców przed dokonaniem działu spadku. Przed dokonaniem działu spadku, majątek spadkowy stanowi współwłasność wszystkich współspadkobierców. Każdy z nich może rozporządzać swoim udziałem za zgodą pozostałych współspadkobierców. Po dokonaniu działu spadku przestaje istnieć współwłasność majątku spadkowego wszystkich spadkobierców. Od chwili działu spadku, każdy ze spadkobierców może samodzielnie zarządzać należną sobie częścią spadku - nie stosuje się więc przepisów o współwłasności.

Odpowiednie stosowanie przepisów o współwłasności do sytuacji prawnej współspadkobierców sprzed działu spadku polega na tym, że stosuje się przepisy o współwłasności (art. 196 kc i następne), lecz tylko w takim zakresie w jakim nie pozostają one w sprzeczności ze swoistymi cechami wspólności spadku, a także gdy przepisy o wspólności majątku spadkowego i działu spadku (art. 1035 kc i następne) nie stanowią inaczej (E. Skowrońska-Bocian, J. Wierciński [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki, wyd. II, red. J. Gudowski, Warszawa 2017, art. 1035.).

Które przepisy o współwłasności stosujemy, a których nie?

Przed działem spadku każdy ze spadkobierców ma prawo do współposiadania przedmiotów należących do spadku (art. 206 kc). Każdy ze spadkobierców ma prawo i obowiązek współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną (chyba że powołano kuratora albo ustanowiono zarząd tymczasowy; art. 200). Każdemu ze spadkobierców przypadają pożytki i inne przychody z majątku spadkowego w stosunku do wielkości przysługującego mu udział spadku i w takim też stosunku ponosi wydatki i ciężary (art. 207 kc). Do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współspadkobierców, a w braku takiej zgody współspadkobiercy, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli (art. 199 kc). Każdy ze współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa.

Nie mają zastosowania:

art. 197 kc, bo ten mówi o domniemaniu równości udziałów współwłaściciele, a przecież udziały współspadkobierców uzależnione są od udziału w spadku;
art. 198 kc, bo art. 1036 kc wprost mówi, że każdy ze współspadkobierców może rozporządzać swoim udziałem tylko za zgodą pozostałych współspadkobierców;
przepisy art. 210-222 kc, ponieważ traktują one o zniesieniu współwłasności, a to w przypadku współspadkobierców regulują przepisy o dziale spadku.

styczeń 2023

"Oświadczenie" dot. nieruchomości

Ostatnim aktem notarialnym w toku postępowania spadkowego przeprowadzanego przez notariusza jest "Oświadczenie", którego celem jest złożenie przez spadkobierców informacji, o tym czy zmarły był właścicielem nieruchomości gruntowej, budynkowej bądź lokalowej, dla której prowadzi się księgę wieczystą. Podanie tej wiadomości ma istotne znaczenie, ponieważ osoby, które spadek w odpowiedniej części nabyły powinny w dziale II księgi wieczystej danej nieruchomości figurować jako jej właściciele w stosownej wielkości. Należy zatem znać nr księgi wieczystej, aby notariusz poza przygotowaniem krótkiego (zazwyczaj zawierającego dwie strony) aktu notarialnego stwierdzającego posiadanie przez spadkodawcę konkretnych nieruchomości, dla których prowadzone są księgi wieczyste, mógł następnie sporządzić adekwatny wniosek do właściwego Sądu Wieczystoksięgowego informujący o zmianie właściciela danej nieruchomości. Jeżeli osoba zmarła nie posiadała żadnych nieruchomości, dla których założone byłyby księgi wieczyste, wówczas i tak ma miejsce przygotowanie takiego aktu i jego odczytanie w obecności wszystkich spadkobierców po uprzednim zarejestrowaniu Aktu Poświadczenia Dziedziczenia w Rejestrze Spadkowym. Wynagrodzenie notariusza netto wynosi, tak jak w przypadku większości aktów z postępowania spadkowego, 50 zł.

grudzień 2022

"Akt poświadczenia dziedziczenia"

"Akt poświadczenia dziedziczenia", czyli w skrócie APD jest de facto najważniejszym aktem notarialnym z całego postępowania spadkowego, a jego rejestracji notariusz dokonuje w Rejestrze Spadkowym. W swojej treści zawiera dokładne wyjaśnienie, w jakiej części każdy wymieniony ze spadkobierców dziedziczy spadek. Stanowi zatem formalne potwierdzenie prawa do spadku. Ciekawostką jest fakt, iż możliwość sporządzania aktu poświadczenia dziedziczenia funkcjonuje od 2009 roku. Wcześniej wyłącznie na mocy postanowienia sądu możliwe było uzyskanie prawa do nabycia spadku. Obecnie sporządzany przez notariusza akt poświadczenia dziedziczenia stanowi dowód, iż wskazana w tym dokumencie osoba jest spadkobiercą. Za jego przygotowanie należy uiścić opłatę w wysokości 50 złotych - jeżeli APD dot. dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, uzupełniającego aktu poświadczenia dziedziczenia w zakresie spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne. W przypadku aktu poświadczenia dziedziczenia testamentowego z zapisem windykacyjnym maksymalna stawka wynosi 100 zł. Do wynagrodzenia notariusza zawsze należy doliczyć 23% podatek VAT. Kwota powiększy się o ilość pobranych wypisów. Z reguły taki akt ma dwie strony. Natomiast należy pamiętać, iż notariusz zawsze wysyła jeden odpis APD do starosty oraz jeden do naczelnika urzędu skarbowego.

Ustawodawca wyłączył jednak możliwość notarialnego potwierdzenia prawa do spadku w przypadku testamentów szczególnych. Takimi testamentami są: testament ustny, testament podróżny i testament wojskowy. W odniesieniu do tej kategorii testamentów zwykle prowadzone jest postępowanie dowodowe, w trakcie którego najczęściej zachodzi konieczność przesłuchania świadków testamentu oraz ocena wiarygodności złożonych przez nich zeznań, co znacznie wykracza poza kompetencje notariusza. Pozostaje więc wówczas tylko i wyłącznie droga sądowa.

listopad 2022

Protokół dziedziczenia

W postępowaniu spadkowym przed sporządzeniem aktu poświadczenia dziedziczenia notariusz spisuje protokół dziedziczenia przy udziale wszystkich osób zainteresowanych. W protokole dziedziczenia zamieszczane są istotne informacje tj.:

zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia złożone przez osoby biorące udział w spisywaniu protokołu;
oświadczenia o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi;
oświadczenia o znanych testamentach spadkodawcy lub braku takich testamentów;
oświadczenia, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne oraz który spośród spadkobierców powołanych do spadku z ustawy odpowiada warunkom przewidzianym do dziedziczenia gospodarstwa rolnego;
oświadczenia, czy były składane oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku lub zapisu windykacyjnego, czy zostało wydane orzeczenie dotyczące niegodności spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, oraz czy były zawierane umowy z przyszłym spadkodawcą w przedmiocie zrzeczenia się dziedziczenia po nim;
oświadczenie, czy w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo w spadku objęte zarządem sukcesyjnym.

Za składanie fałszywych oświadczeń grozi odpowiedzialność karna, o czym każdorazowo notariusz ma obowiązek pouczyć.

Dokumenty, które są potrzebne notariuszowi do przygotowania protokołu dziedziczenia to m.in.: odpis aktu zgonu spadkodawcy, odpisy aktów stanu cywilnego osób powołanych do spadku z ustawy, zaświadczenie o nr PESEL osoby zmarłej.

Wynagrodzenie notariusza za sporządzenie protokołu dziedziczenia wynosi 100 zł, a więc wraz naliczonym 23% podatkiem VAT koszt takiego aktu notarialnego wynosi 123 zł. Kwota, jak zawsze, ulegnie powiększeniu w zależności od pobranej ilości wypisów.

październik 2022

"Oświadczenie o przyjęciu spadku"

Jeżeli nie upłynęło 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (tj. dzień, w którym dowiedział się o śmierci krewnego, po którym dziedziczy spadek) w postępowaniu spadkowym przeprowadzanym przez notariusza aktem notarialnym poprzedzającym "Protokół dziedziczenia" będzie zawsze złożone przez wszystkich spadkobierców "Oświadczenie o przyjęciu spadku". Bieg terminu 6-miesięcznego jest ważny, ponieważ wyznacza możliwość na odrzucenie spadku. Po upływie tego terminu spadkobierca z mocy ustawy spadek przyjmuje, wygasa więc opcja odrzucenia. W sytuacji, gdy część spadkobierców spadek odrzuca, a pozostała część spadek przyjmuje możliwe jest w jednym akcie notarialnym zawarcie zarówno oświadczeń o odrzuceniu spadku, jak i oświadczeń o przyjęciu spadku. Warunkiem determinującym jest jednoczesne stawiennictwo wszystkich spadkobierców u notariusza w dniu przeprowadzanego postępowania spadkowego. Zgodnie z art. 1012 KC poza odrzuceniem spadku, spadkobierca może albo przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), albo przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza). Koszt sporządzanego aktu notarialnego "Oświadczenie o przyjęciu spadku" bądź "Oświadczenie o odrzuceniu spadku" wynosi 50 zł + 23 % podatku VAT. Przy oświadczeniu o odrzuceniu spadku odpis aktu zgonu notariusz wysyła wraz z wypisem do Sądu Spadku, co oznacza, iż akt zgonu osoby zmarłej nie zostanie zwrócony spadkobiercy.

wrzesień 2022

Protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu

"Protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu" może stanowić akt notarialny, będący wynikiem samoistnej, odrębnej czynności dokonywanej u notariusza albo też być częścią rozpoczynającą notarialne postępowanie spadkowe poprzedzające "Oświadczenie o przyjęciu spadku". Aby notariusz mógł otworzyć i ogłosić testament osobom zainteresowanym tą czynnością, musi mu zostać przedstawiony najpierw dowód śmierci spadkodawcy, którym jest bez wątpliwości odpis aktu zgonu. Zgodnie z art. 646 KPC osoba, u której znajduje się testament, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy ma obowiązek złożyć go w sądzie spadku albo u notariusza. Niezbędnymi dokumentami, jakie należy okazać notariuszowi są zatem testament oraz akt zgonu (ew. do protokołu jako samoistnej czynności możliwe jest okazanie prawomocnego postanowienia o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu). Jak stanowi art. 649 §2 KPC "O terminie otwarcia i ogłoszenia nie zawiadamia się osób zainteresowanych, jednakże mogą one być obecne przy tej czynności", natomiast jednocześnie wedle art. 652 KPC o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu notariusz zawiadamia w miarę możności osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą oraz wykonawcę testamentu, tymczasowego przedstawiciela i kuratora spadku. Ponadto na notariuszu ciąży obowiązek niezwłocznego zawiadomienia o dokonanej czynności sąd spadku, przesyłając odpis sporządzonego protokołu.

Samo symboliczne otwarcie testamentu jest czynnością techniczną. Najważniejsze stanowi treść protokołu, która powinna zawierać nie tylko podstawy tj. opis stanu zewnętrznego testamentu i datę testamentu, ale przede wszystkim "wnętrze testamentu", czyli najistotniejsze rozrządzenia testamentowe.

Notariusz może dokonać otwarcia ogłoszenia testamentów zwykłych tj. własnoręcznego, notarialnego i alograficznego, jak i testamentów szczególnych, czyli ustnego, podróżnego i wojskowego, przy czym te szczególne muszą być uprzednio stwierdzone na piśmie, aby następnie notarialnie mogły być otwarte i ogłoszone.

Jeżeli złożono kilka testamentów tego samego spadkodawcy otwiera się i ogłasza wszystkie, a na każdym z nich czyni się stosowną wzmiankę o innych (art. 650 KC).

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej za sporządzenie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu maksymalna stawka wynosi 50 zł. Należy pamiętać, iż jest to cena netto, a więc należy doliczyć do niej 23% podatek VAT, co stanowi razem kwotę brutto 61,50 zł. Oryginał aktu notarialnego zawsze zostaje w kancelarii notarialnej, więc klient pobiera wypis - koszt zawsze jest zależny od ilości stron - za jedną stronę wynosi (brutto) 7,38 zł. Co do zasady wspomniany protokół ma nie więcej niż kilka stron.

sierpień 2022

Oświadczenie o przyjęciu spadku.

Zgodnie z regulacją art. 1012 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r.- Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 z późn. zm.) spadkobierca może: przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkodawcy (wówczas mamy do czynienia z przyjęciem prostym), przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (tzw. przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza) bądź spadek odrzucić.

W momencie wyboru jednego z powyższych wariantów spadkobierca zobowiązany jest jednocześnie złożyć odpowiednie oświadczenie, którego termin i forma stanowi przedmiot regulacji k.c. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być bowiem złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (art. 1015 par.1 k.c.). Ustawodawca przyjmuje jednocześnie domniemanie prawne, wedle którego to brak złożenia oświadczenia w wyznaczonym terminie skutkuje przyjęciem, że spadkobierca przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Należy jednak zauważyć, że orzecznictwo niejako modyfikuje w drodze interpretacji literalne brzmienie powyższej normy, uznając, że w szczególnych sytuacjach sąd może odmiennie oceniać upływ terminu zawitego kierując się zasadami współżycia społecznego (Uchwała SN z 15.03.2018 r., III CZP 110/17, OSNC 2019, nr 2, poz. 18).

Co zaś tyczy się formy i sposobu dokonania oświadczenia spadkobiercy, to tu należy wspomnieć, iż oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Spadkobierca może także do czynności prawnej w postaci złożenia powyższego oświadczenia umocować osobę trzecią. Pełnomocnictwo takie powinno być w myśl art. 1018 par. 3 k.c. pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym. Ustawodawca w kontekście sposobu składania oświadczenia przez spadkobiercę czyni także dodatkowe zastrzeżenia, stanowiąc, iż oświadczenie takie ma charakter trwały, zatem nie może zostać ono odwołane, a ponadto zawarte pod warunkiem lub terminem obarczone jest wadą nieważności.

Jedynym przewidzianym przez prawodawcę sposobem na uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia w terminie jest regulowana w art. 1019 par. 2 k.c. możliwość uchylenia się od skutków niezłożenia oświadczenia w wyniku błędu lub groźby. Również i oświadczenie złożone takich warunkach traktowane jest przez pryzmat regulacji na temat wad oświadczeń woli, z jednoczesnym zastrzeżeniem, że uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem i spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.

Warto odnieść się także do kwestii transmisji powinności złożenia oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku. Zgodnie z art. 1017 k.c. bowiem jeżeli przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku spadkobierca zmarł, nie złożywszy takiego oświadczenia, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone przez jego spadkobierców. Termin do złożenia tego oświadczenia nie może się skończyć wcześniej aniżeli termin do złożenia oświadczenia co do spadku po zmarłym spadkobiercy.

lipiec 2022

Co to jest niezdolność do pracy przy zachowku i jakie ma znaczenie - cytaty z orzeczeń i komentarzy

Zachowek to podstawowa instytucja prawa spadkowego, mająca na celu ochronę najbliższych członków rodziny spadkodawcy, poprzez zagwarantowanie uprawnienia do określonej części majątku po zmarłym. Zachowek nie ogranicza swobody testowania, spadkodawca korzysta bowiem w dalszym ciągu z pełnej swobody dysponowania swoim majątkiem. Instytucja ta opiera się na mechanizmach tylko korygujących wolę spadkodawcy, zapobiegając krzywdzącemu rozrządzaniu majątkiem na wypadek śmierci.

Roszczenie o zachowek ma charakter pieniężny i zgodnie z treścią art. 991 k.c. przysługuje: małżonkowi, zstępnym oraz rodzicom spadkodawcy. Jako zasadę przyjęto, iż uprawnionym przysługuje zachowek w wysokości połowy udziału spadkowego, który przypadłby im przy dziedziczeniu ustawowym (J. Ciszewski, J. Knabe [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. P. Nazaruk, LEX/el. 2022, art. 991.). Oblicza się go mnożąc należny uprawnionemu udział spadkowy przez ułamek określający wysokość zachowku należący się danej kategorii osób. W tym miejscu należy odnotować wprowadzone przez ustawodawcę uprzywilejowanie małoletnich oraz osób trwale niezdolnych do pracy. W ich przypadku wysokość zachowku wynosi 2/3. Za takim wyróżnieniem przemawiają niewątpliwi względy humanitarne i konieczność zapewnienia szczególnej ochrony tym, którzy w pewnych sytuacjach życiowych pozbawieni są możliwości osiągania dochodów.

Pojęcie osoby małoletniej nie budzi większych wątpliwości, ma charakter obiektywny i powinno być rozumiane zgodnie z zasadami ogólnymi, to natomiast oznacza, że małoletnim jest osoba, która w dniu otwarcia spadku nie ukończyła 18 lat bądź nie uzyskała statusu pełnoletniej poprzez zawarcie małżeństwa.

Stan trwałej niezdolności do pracy nie jest pojęciem definiowanym przez Kodeks cywilny. Należy jednak przyjąć, że jest to to stan, w którym uprawniony do zachowku nie ma zdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Fakt trwałej niezdolności do pracy oceniany jest w konkretnym przypadku, każdorazowo i indywidualnie, przez sąd orzekający w sprawie o zachowek, który powinien wziąć pod uwagę przede wszystkim przepisy z zakresu zabezpieczenia społecznego (M. Załucki [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki (art. 922-1087), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2019, art. 991.). Nie są to kryteria jedyne. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 7 listopada 2019 r. "sąd winien rozważyć również stopień niepełnosprawności organizmu i możliwości przywrócenia jego pełnej sprawności, ewentualność podjęcia innej pracy czy wiek uprawnionego" (Wyrok SA w Gdańsku z 7.11.2019 r., V ACa 229/19, LEX nr 2923427.). Mimo że nie można uznać, żeby osoba posiadająca status emeryta automatycznie stawała się uprawniona do zachowku w wyższej wysokości, to jednak jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 2 grudnia 2016 r., w sprawie o sygn. akt VI ACa 1401/15 "zaawansowany wiek uprawnionego, uprawniający go do skorzystania ze świadczeń z zabezpieczenia społecznego, stwarza silne domniemanie faktyczne trwałej niezdolności tej osoby do pracy" (Wyrok SA w Warszawie z 2.12.2016 r., VI ACa 1401/15, LEX nr 2191533.). Na zakończenie wypada podkreślić, że stan trwałej niezdolności do pracy musi istnieć w chwili otwarcia spadku.

Dla podsumowania można przytoczyć tezę wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu, zgodnie z którą "z uwagi na brak możliwości ustalenia pojęcia "trwałej niezdolności do pracy" wyłącznie w oparciu o wykładnie językową, odnieść się należy do wykładni funkcjonalnej (...)". Ponadto, jak wskazano w tym samym orzeczeniu, dla ułatwienia tego rodzaju wykładni warto posiłkować się przepisami rozporządzenia z dnia 12 grudnia 1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia gospodarstw rolnych wydanego na podstawie art. 1064 k.c. Mimo że przepis ten utracił moc, to "§3 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia wskazywał, że za spadkobierców gospodarstwa rolnego uważa się za trwale niezdolnych do pracy, jeśli osiągnęli wiek - kobiety 60 lat, a mężczyźni 65 lat i nie wykonują stałej pracy, która stanowiłaby dla nich główne źródło utrzymania lub zaliczeni zostali do I lub II grupy inwalidów w trybie i na zasadach określonych w przepisach o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin." (Wyrok SA w Poznaniu z 30.06.2015 r., I ACa 321/14, LEX nr 2144721.)

czerwiec 2022

Wykonawca testamentu

Rolą wykonawcy testamentu jest tym samym wykonanie konkretnych rozporządzeń testamentu będących przejawem woli testatora. Rolą wykonawcy nie może zaś być poszukiwanie, czy też pozyskiwanie nowych praw, które nie przysługiwały testatorowi w chwili śmierci i którymi ten z oczywistych względów nie mógł rozporządzić w swoim testamencie, a tym samym nie mógł wyznaczyć tym sposobem zakresu obowiązków wykonawcy testamentu. I OSK 2478/18, Obowiązki wykonawcy testamentu. - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 czerwca 2019 r. W sprawie o wydanie zaświadczenia wykonawcy testamentu (art. 665 k.p.c.) sąd bada istnienie testamentu i jego ważność ze względu na formę. III CZP 34/12 - Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2012 r. Ustanowienie wykonawcy testamentu jest możliwe tylko w testamencie (art. 986 § 1 k.c.). I CSK 62/10 - Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 sierpnia 2010 r.

maj 2022

Kiedy sądy uznają zagraniczne orzeczenia sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej lub w sprawach, w których zachodzi res iudicata

Co do zasady sąd nie może uznać zagranicznego orzeczenia jeżeli jest sprzeczne z wcześniej wydanym prawomocnym orzeczeniem sądu polskiego albo wcześniej wydanym prawomocnym orzeczeniem sądu państwa obcego, spełniającym przesłanki jego uznania w Rzeczypospolitej Polskiej, zapadłymi w sprawie o to samo roszczenie między tymi samymi stronami. Ponadto nie można uznać zagranicznego orzeczenia jeżeli uznanie byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego) - art. 1146 § 1 pkt 6 i 7 kpc

Przepisów tych nie stosuje się, jeżeli orzeczenie sądu państwa obcego stwierdza, zgodnie z przepisami tego państwa o jurysdykcji krajowej, nabycie przez osobę mieszkającą albo mającą siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej mienia spadkowego znajdującego się w chwili śmierci spadkodawcy na obszarze państwa obcego - art. 1146 § 3 kpc.

Oznacza to, że jeżeli obywatel polski lub polska instytucja odziedzicza jakiś majątek za granicą to sądy polskie muszą to uznać nawet jeśli takie odziedziczenie majątku byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego, a także nawet gdyby sprawa była wcześniej osądzona inaczej. Cel tego przepisu wydaję się oczywisty - państwo polskie nie chce szkodzić swoim obywatelom, w sytuacji gdy dochodzi do przysporzenia zagranicą nawet jeżeli podstawowe zasady prawne się temu sprzeciwiają.

kwiecień 2022

Wydziedziczenie a udziały spadkowe pozostałych spadkobierców

Wydziedziczenie - instytucja prawa spadkowego, pozwalająca spadkodawcy, przy spełnieniu enumeratywnie wyliczonych przesłanek, na pozbawienie określonych osób prawa do zachowku, ma niemałe znaczenie dla innej instytucji tej gałęzi prawa, jakim jest zachowek. Wydziedziczenie dla swojej skuteczności musi zostać zamieszczone w ważnie sporządzonym testamencie. Niemożliwe jest wydziedziczenie pod warunkiem, ani z zastrzeżeniem terminu.

Artykuł 1008 k.c. wyraźne określa przypadki, gdy uprawniony (zstępny, małżonek, rodzic) może zostać pozbawiony prawa do zachowku. Są to kolejno:

uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy;
dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
uporczywe nie dopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Podstawę obliczenia wysokości zachowku stanowi udział spadkowy, który przypadłby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. Udział, wyrażony ułamkiem, należy określić oddzielnie dla każdego uprawnionego, z zastrzeżeniem art. 992 k.c., który każe pominąć tych, którzy zrzekli się spadku lub zostali wydziedziczeni. Zatem, gdy dojdzie do wydziedziczenia powiększają się udziały spadkowe spadkobierców niewydziedziczonych, wpływając tym samym na wysokość zachowku. Wartość zachowku to 1/2 wartości udziału spadkowego, chyba że spadkobierca jest nieletni lub całkowicie niezdolny do pracy - wtedy też wartość ta wyniesie 2/3 wartości udziału spadkowego.

Dla zobrazowania warto przedstawić to na przykładzie. Przyjmijmy, że zmarły spadkodawca miał trzech bezdzietnych synów, którzy byli jedynymi spadkobiercami. Gdyby nie pozostawił testamentu, każdy z nich, ex lege, dziedziczyłby 1/3 części masy spadkowej. Zakładając, że wartość dziedziczonego majątku wynosiła 900 000 zł każdy z synów dziedziczyłby po 300 000 zł.

Inaczej wyglądałaby sytuacja, gdyby zmarły zdecydował się sporządzić testament, w jego treści czyniąc wyłącznie wzmiankę o wydziedziczeniu jednego z synów, za przyczynę wskazując na przykład alkoholizm, który za życia stale potępiał. Jeżeli tak by się stało, wydziedziczonego syna traktowalibyśmy tak jakby nie dożył otwarcia spadku, a ponieważ nie miał żadnych zstępnych, którzy weszliby na jego miejsce (zgodnie z zasadą dziedziczenia według głów) jego udział spadkowy wpłynąłby na powiększenie udziałów spadkowych dwóch pozostałych synów. W takim przypadku, przy założeniu jak powyżej (trzech bezdzietnych synów oraz brak jakichkolwiek innych spadkobierców ustawowych lub testamentowych), dwóch niewydziedziczonych synów, na mocy ustawy dziedziczyłoby po 450 tyś. zł - na które złożyłyby się łącznie 1/3 części masy spadkowej oraz po 1/2 masy spadkowej, która przypadłaby trzeciemu z synów, gdyby nie został wydziedziczony.

Rozszerzając tak przedstawiony kazus można również pokusić się o wyliczenie ewentualnego zachowku. Gdyby na przykład spadkodawca w opisanym testamencie nie tylko wydziedziczył jednego z synów, ale dodatkowo cały majątek zapisał zajmującej się nim od lat sąsiadce, to dwóch niewydziedziczonych synów miałoby wobec niej roszczenie o zachowek. Przysługiwałby on w wysokości 1/2 udziału spadkowego, czyli w opisanej sytuacji byłoby to 225 tyś. zł.

marzec 2022

Prawo do zachowku dalszego zstępnego

Dalszy zstępny spadkodawcy nie jest uprawniony do zachowku po nim, jeśli - w razie dziedziczenia testamentowego - zstępny spadkodawcy złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku z ustawy. Tak orzekł Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 23 października 2019 r

Orzeczenie takie zapadło w następującym stanie faktycznym: spadkodawczyni K. Z., zmarła w dniu 2 kwietnia 2010 r., pozostawiła po sobie męża W. Z. oraz dwie córki: V. F. i M. C. W toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, na rozprawie w dniu 16 września 2010 r., V. F. - matka M. F. urodzonego w dniu 28 lipca 1998 r. - złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku z ustawy. Okazało się jednak, że zmarła K. Z. pozostawiła testament; na jego podstawie Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 22 maja 2012 r. stwierdził nabycie spadku przez M. C. M. F. wystąpił z pozwem przeciwko M. C. o zapłatę kwoty 44.444,44 zł tytułem zachowku. Twierdził, że jest legitymowany do zgłoszenia tego żądania, gdyż - gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego - byłby spadkobiercą, bowiem jego matka, będąca bezpośrednim zstępnym spadkodawczyni złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku.

To bardzo ciekawe orzeczenie gdyż wydawać by mogło, że wnuk powinien mieć prawo do zachowku, gdyż jego matkę na skutek odrzucenia spadku należy traktować jako spadkobiercę, który nie dożył otwarcia spadku.

Sąd Najwyższy jednak stwierdził, że skoro doszło do dziedziczenia ustawowego, to matka nie ostała spadkobiercą więc nie mogła skutecznie odrzucić spadku. To z kolei spowodowało, że prawo do zachowku nadal jej przysługiwało. Ponadto prawo polskie nie zna instytucji odrzucenia prawa do zachowku, które powodowałoby przejście prawa do zachowku na wnuka.

luty 2022

Termin zapłaty zachowku

W wyroku z dnia 30 marca 2021 r.Sąd Apelacyjny w Warszawie (V ACa 57/21) przypomniał, że zachowek jest świadczeniem pieniężnym, mającym charakter długu spadkowego (art. 922 § 3 k.c.), zatem świadczenie z tego tytułu powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu do wykonania. Oznacza to m.in., że jeżeli ktoś nie zapłaci kwoty zachowku po otrzymaniu wezwania do zapłaty to od daty oznaczonej w wezwaniu do zapłaty zachowku można żądać zapłaty ustawowych odsetek za opóźnienie.

Oczywiście, jeżeli zachowek przewyższy na dzień wyrokowania kwotę z wezwania do zapłaty powiększona o narosłe odsetki to sąd powinien zasądzić tą wyższą kwotę.

styczeń 2022

Zamiast testamentu własnoręcznego (alograficznego) testament ustny

W postanowieniu z dnia 9 września 2021 r. (V CSKP 117/21) Sąd Najwyższy uznał, że jeżeli testament własnoręczny (allograficzny) jest z przyczyn formalnych nieważny to sąd może uznać, że mamy w takim przypadku do czynienia z testamentem ustnym. Przykładowo, jeżeli w testamencie spisano wolę 2 spadkodawców (co powoduje nieważność testamentu art. 951 k.c) to można uznać, że są to dwa testamenty ustne. Sąd Najwyższy stwierdził : "Jeżeli każdy ze spadkodawców złożył oświadczenie swojej ostatniej woli przy jednoczesnej obecności trzech świadków, to sporządzone zostały dwa oddzielne testamenty ustne. Oświadczenie każdego testatora zachowuje, jako rozporządzenie ostatniej woli, swoją samodzielność i brak jest - tak jak ma to miejsce w przypadku dokumentu - substratu łączącego mechanicznie kilka rozporządzeń w jeden akt. Na ważność testamentu ustnego nie wpływa okoliczność, że ustne oświadczenia ostatniej woli zostały złożone w tym samym czasie, miejscu i wobec tych samych świadków, że zostały powiązane treściowo, ani nawet okoliczność czy zostały złożone po kolei czy na przemian."

grudzień 2021

Odpowiedzialność uprawnionego do zachowku spadkobiercy za zapisy zwykłe i polecenia

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 8 września 2021 r. (III CZP 7/21) stwierdził, że podstawą do obliczenia należnego uprawnionemu zachowku (art. 998 § 1 k.c.) jest udział spadkowy, o którym mowa w art. 931 § 1 k.c., z uwzględnieniem zakresu podmiotowego wskazanego w art. 992 k.c. Ponadto Sąd Najwyższy orzekł, że uprawniony do zachowku powołany do dziedziczenia ponosi odpowiedzialność za zapisy zwykłe i polecenia tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość tego udziału spadkowego.

Sąd Najwyższy odpowiadał na następujące pytania:

Czy przy określaniu odpowiedzialności spadkobiercy na podstawie art. 998 § 1 k.c., należy mieć na względzie nadwyżkę przekraczającą wartość udziału spadkowego, który stanowi podstawę do obliczenia należnego uprawnionemu zachowku, tj. część spadku obliczoną na podstawie art. 931 § 1 k.c., czy nadwyżkę przekraczającą wartość zachowku spadkobiercy obciążonego zapisem, tj. część spadku obliczoną na podstawie ułamka uzyskanego na podstawie art. 991 § 1 k.c. (w obu przypadkach z uwzględnieniem art. 992 k.c.)?

Różnica między sposobem obliczania udziału spadkowego w art. 931 § 1 k.c a art. 991 § 1 k.c. jest taka, że art. 931 § 1 k.c określa pierwotny udział w spadku ustalony w postanowieniu o stwierdzeniu nabyciu spadku. Natomiast art. 991 § 1 k.c. to w zależności od okoliczności tylko 1/2 lub 2/3 udziału spadkowego z postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Orzeczenie Sądu Najwyższego oznacza, że odpowiedzialność uprawnionego do zachowku powołany do dziedziczenia za zapisy zwykłe i polecenia ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego obliczonego na podstawie art. art. 931 § 1 k.c. Sąd wybrał zatem wariant, gdzie ta odpowiedzialność jest mniejsza. Trzeba jednak pamiętać, że w obu wariantach nie doliczało się darowizn do spadku.

listopad 2021

Utrata zachowku z powodu zbyt długiego procesu

Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy (art. 1002 kc). Oznacza to, że jeżeli nie ma spadkobierców uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy (czyli jego zstępnych) to roszczenie o zachowek wygasa. Nie pomoże przy tym nawet wytoczenie procesu. Jeżeli w trakcie procesu uprawniony umrze, a nie ma spadkobierców uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy to sąd umorzy postępowanie. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 28.04.2010 r., III CSK 143/09, LEX nr 589808. Jest to wyjątek od zasady, że długość procesu nie może działać na niekorzyść strony

Co zatem zrobić, gdy istnieje obawa śmierci uprawnionego, a nie widać końca procesu sadowego ? Najprostszą metodą jest dokonanie cesji zachowku na osobę trzecią (co do której jest większa szansa że dożyje końca procesu). Osoba ta może spokojnie dokończyć proces sądowy.

październik 2021

Umowa o spadek przyszły

W dniu 19 marca 2021 r. Sąd Najwyższy potwierdził, że umowy o spadek po osobie żyjącej są nieważne ( III CSKP 69/21). Jak stwierdził Sąd Najwyższy zgodnie zaś z art. 1047 k.c., z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna. Chodazi o to, że krępowałaby ona strony zawierające taką umowę. Po zawarciu umowy dziedziczenia anulowanie skutków prawnych takiej umowy byłoby możliwe jedynie w drodze umowy uchylającej wcześniej zawartą umowę dziedziczenia. Testament zaś testator może w każdej chwili odwołać bez potrzeby podawania uzasadnienia swojej decyzji, ani angażowania innych osób przy oświadczeniu swej woli. Dopuszczenie zatem istnienia umów dziedziczenia kłóci się z zasadą, zgodnie z którą spadkodawca jest uprawniony do określenia swojej ostatniej woli aż do chwili jego śmierci.

wrzesień 2021

Zwolnienie z podatku od spadku i darowizn

W polskim prawie wszelkie kwestie regulujące obowiązki oraz zwolnienia z płacenia podatków od spadków oraz darowizn reguluje ustawa z dnia 28 lipca 1983 r.o podatku od spadków i darowizn (dalej jako ustawa).

Zwolnienia z podatków reguluje artykuł 4a ustawy zgodnie, z którym zwalnia się od ww. podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych (dzieci, wnuki i dalej), wstępnych (rodzice, dziadkowie i dalej), pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Aby jednak móc skorzystać z przywileju należy spełnić określone w art. 4a ust. 1 warunki, mianowicie:

należy zgłosić nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia - w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku. W tym miejscu warto przytoczyć najświeższy wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 27 lipca 2021 r. (sygn. akt I SA/Go 168/21), który odnosi się do sześciomiesięcznego terminu zgłoszenia w sytuacji pandemii. Sąd postanowił, iż art. 15zzr ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu COVID-19 ma zastosowanie do regulacji zawartych w prawie administracyjnym w szerokim znaczeniu, a zatem i do prawa podatkowego, w tym do art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy. Na mocy przytoczonego przepisu ustawy covidowej ustawodawca wstrzymuje bieg terminów na czas trwania zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii. Zatem w panującej obecnie sytuacji termin 6-cio miesięczny ulega wydłużeniu.

W przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę 9637 złotych. Sumę tą należy udokumentować dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

Konsekwencją niezgłoszenia we wskazanym terminie faktu nabycia spadku bądź darowizny we właściwym urzędzie skarbowym powoduje opodatkowanie czynności na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej

Ustawodawca przewiduje również sytuacje, w której podmiot dowiaduje się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie wskazanego terminu. W takim wypadku stosuje się zasady wskazane w punkcie 3 jeżeli nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu.

Wyłączenie obowiązku zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdynabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron.

Podsumowując, aby skorzystać ze zwolnienia od podatku od spadków i darowizn, należy spełnić łącznie dwa warunki: być w kręgu uprawnionych osób oraz zgłosić nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego.

sierpień 2021

Zapis windykacyjny na ogóle praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej

Instytucja rozporządzenia woli na wypadek śmierci (tak zwany testament) została uregulowana w przepisach ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. ustawy kodeks cywilny (dalej kc). W tytule trzecim ustawy znajdziemy opisane m.in. rodzaje testamentów czy formy ich sporządzenia.

Przedmiotem testamentu może być również tzw. zapis windykacyjny, uregulowany w art. 9811 - 9816 . Zapis windykacyjny stanowi wyjątek od standardowego powołania do całości lub części spadku. Umożliwia on rozporządzenie konkretnym przedmiotem wchodzącym, w skład spadku. Formą sporządzenia skutecznego zapisu windykacyjnego jest akt notarialny. Tak jak w przypadku testamentu, zapisobiorca nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (a więc z chwilą śmierci spadkodawcy). Zgodnie z regulacją zawartą w art. 9811 § kc przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:

rzecz oznaczona co do tożsamości;
zbywalne prawo majątkowe;
przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności;
ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.

Ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej to pojęcie niezdefiniowane w kodeksie spółek handlowych. Zgodnie z panującą doktryną, ogółem praw i obowiązków można określić możliwość, a zarazem obowiązek uczestniczenia w spółce. Otrzymujemy wtedy przywileje (np. prawo do prowadzenia spraw czy reprezentacji spółki) oraz obowiązki (np. udział w stratach spółki) korporacyjno-materialne.

Innymi słowy, prawa i obowiązki w spółce osobowej można określić jako quasi "udziały" w spółce. W związku z osobistym charakterem spółek osobowych, ustawodawca dopiero niedawno umożliwił dokonanie zapisu windykacyjnego na omawianych prawach.

Najnowsze orzeczenia w sprawach spadkowych

lipiec 2021

Europejskie poświadczenie dziedziczenia

17 sierpnia 2015 zaczęły obowiązywać przepisy dotyczące wprowadzenia europejskiego poświadczenia spadkowego. W wydanym rozporządzeniu określono m.in. właściwość sądów w sprawach spadkowych czy ustalanie właściwego prawa podczas dziedziczenia osób przebywających za granicą swojego państwa. Wprowadzono również tzw. europejskie poświadczenie spadkowe - jednolity w skali całej Unii (z wyłączeniem Wielkiej Brytanii, Irlandii i Danii) dokument ułatwiający wykazywanie praw do spadku we wszystkich krajach członkowskich.

Zgodnie z rozporządzeniem, prawem właściwym dla ogółu spraw dotyczących spadku jest prawo państwa, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci. Dla przykładu, Polak zmarły i mieszkający we Francji zostawi tam majątek to do rozstrzygania spraw związanych z dziedziczeniem mają zastosowanie przepisy prawa francuskiego. Inną sytuacją będzie przykład, gdy osoba ta zostawi testament, w którym konkretnie określi, że jego spadkobiercy mają dziedziczyć według prawa polskiego - co też jest możliwe.

Europejskie poświadczenie dziedziczenia jest dokumentem, który potwierdza otrzymanie spadku lub jego części. Jego dużą zaletą jest to, że jego skutki są jednakowe w całej UE niezależnie od kraju, w którym zostało wydane. Aby wywoływało skutki prawne, nie potrzeba żadnych dalszych formalności.

Prawo wydawania poświadczenia mają sądy (z wyłączeniem referendarzy sądowych) i notariusze. Sądowe i notarialne poświadczenie spadkowe ma funkcjonować równorzędnie, a wybór drogi sądowej lub notarialnej należy do osoby zainteresowanej.

czerwiec 2021

Nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 Kodeksu cywilnego) a obniżenie lub pozbawienie zachowku

Zachowek jest jedną z instytucji prawa spadkowego. Ma on na celu ochronę krewnych spadkodawcy (czyli osoby zmarłej), którzy mieliby prawo dziedziczyć po zmarłym na podstawie przepisów ustawy. Zachowek dotyczy sytuacji, w których osoby te zostały pominięte w testamencie lub gdy np. spadkodawca rozdysponował za życia większość majątku w drodze darowizn dla innych osób.

Wartość zachowku wyraża się zawsze w określonej sumie pieniężnej. Nie ma tutaj możliwości żądania wydania np. określonych przedmiotów ze spadku. W celu obliczenia jego wysokości należy przede wszystkim zwrócić uwagę na przepisy art. 931 i n. Kodeksu cywilnego, a następnie na art. 991 Kodeksu cywilnego, jednak należy również pamiętać o licznych przepisach szczególnych.

Specyfika instytucji jaką jest zachowek sprawia, że może być on często traktowany jako okazja do zdobycia pieniędzy po zmarłych krewnych. Chociaż prawo przewiduje możliwość wydziedziczenia spadkobierców, zgodnie z art. 1008 Kodeksu cywilnego, a także stwierdzenia niegodności dziedziczenia, zgodnie z art. 928 Kodeksu cywilnego, to jednak nie we wszystkich sytuacjach przepisy te są wystarczające. Inną podstawą, która mogłaby służyć pozbawieniu kogoś prawa do zachowku jest art. 5 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym:

"Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony."

Przepis ten pozwala na ocenę każdego przypadku i umożliwia zapobiegnięcie sytuacjom, których skutki prawne prowadziłyby do nieakceptowalnych społecznie rozstrzygnięć. Sąd Najwyższy dopuszcza możliwość zastosowania tego przepisu również w sprawach dotyczących zachowku, jednak może to mieć miejsce jedynie w sytuacjach wyjątkowych, w których powyższe przepisy okazują się niewystarczające (Postanowienie SN z dnia 27 sierpnia 2020 r. V CSK 173/20, LEX nr 3053969). Również Sąd Apelacyjny w Warszawie dopuścił możliwość stosowania art. 5 do spraw o zachowek, podkreślając jednak, że chodzi o szczególnie rażące przypadki, w których umożliwi to uczynienie zadość społecznemu odczuciu sprawiedliwości. Sąd ten odrzucił zastosowanie art. 5 w przedmiotowej sprawie. Według stanu faktycznego syn spadkodawczyni mieszkał na stałe poza Polską od ponad 10 lat. Dwukrotnie przyjeżdżał w tym okresie do kraju i odwiedzał wówczas matkę. Regularnie utrzymywali również kontakt telefoniczny. Przez kilka miesięcy istniał konflikt pomiędzy spadkodawczynią, a jej synem związany z roszczeniami co do podziału jej majątku, jednak z czasem wygasł. Ze spadkodawczynią regularny kontakt miała synowa, która ją również odwiedzała. Syn nie uczestniczył również w pogrzebie matki. Zdaniem sądu okoliczności te nie uzasadniały zastosowania art. 5, ponieważ, mimo że utrzymywane relacje nie były bliskie i bezpośrednie, to jednak były stałe, konflikt szybko przeminął, a dodatkowo spadkodawczyni utrzymywała bezpośredni kontakt z żoną syna (Wyrok SA w Warszawie z dnia 10 listopada 2020 r. V ACa 371/20, LEX nr 3105634).

maj 2021

Pisemne oświadczenie o odrzuceniu spadku w sądzie

Zgodnie z art. 1018 § 3 Kodeksu cywilnego, jednym ze sposobów na odrzucenie spadku jest złożenie pisemnego oświadczenia w sądzie. Oświadczenie takie powinno być złożone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Również taką formę musi przybrać pełnomocnictwo do dokonania tej czynności.

Bardzo ważne jest aby pamiętać, że termin na złożenie takiego oświadczenia to 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Niezłożenie takiego oświadczenia w terminie jest jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Spadkobierca może złożyć oświadczenie w sądzie rejonowym właściwym dla swojego miejsca zamieszkania lub pobytu.Sąd ma obowiązek przesłać niezwłocznie takie oświadczenie wraz z załącznikami do sądu spadku, czyli sądu rejonowego właściwego miejscowo w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, ustalonego według ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Ponadto oświadczenie takie można złożyć także bezpośrednio w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.

Niedopuszczalne jest złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku pod warunkiem lub zastrzeżeniem terminu, gdyż wówczas odrzucenie spadku będzie nieważne.

Zgodnie z art. 641 Kodeksu postępowania cywilnego, w oświadczeniu musi znaleźć się imię i nazwisko spadkodawcy, data i miejsce jego śmierci, miejsce jego ostatniego zamieszkania, tytuł powołania do spadku, treść złożonego oświadczeniaoraz wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, wskazanie wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne. Dodatkowo należy wskazaćdane dotyczące treści i miejsca przechowywania wskazanych testamentów.

Przy oświadczeniu należy złożyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, jeżeli dowody te nie zostały już poprzednio złożone.Sąd zobowiązany jest następniezawiadomić o odrzuceniu spadku wszystkie osoby, które według oświadczenia i przedstawionych dokumentów są powołane do dziedziczenia.

Od odebrania przez sąd oświadczenia o odrzuceniu spadku pobiera się opłatę stałą w kwocie 50 zł.

Odmowa przyjęcia oświadczenia o odrzuceniu spadku może podlegać kontroli instancyjnej tylko przy okazji rozpoznawania apelacji od postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Na koniec warto dodać, że złożenie pisemnego oświadczenia przed sądem nie jest jedynym sposobem na odrzucenie spadku. Można również zrobić to ustnie przed sądem lub pisemnie przed notariuszem lub konsulem.

kwiecień 2021

Ile kosztuje spis inwentarza?

Spis inwentarza jest dokumentem urzędowym sporządzanym przez komornika w wykonaniu postanowienia sądu. Spisy inwentarza wykonują komornicy sądowi na wniosek osoby zainteresowanej bądź na zlecenie sądu, w którym odbywało się postępowanie spadkowe.

W skład inwentarza wchodzić mogą:

domy jednorodzinne,
działki budowlane i gospodarstwa rolne,
lokale mieszkalne,
inwestycje deweloperskie,
ruchomości: pojazdy mechaniczne, wyposażenie mieszkania, dzieła sztuki, sprzęt budowlany, wyroby jubilerskie,
wierzytelności,
środki zgromadzone na rachunkach bankowych i rachunkach papierów wartościowych,
udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcje w spółkach akcyjnych.

Cena spisu inwentarza zawsze zależy od wielkości majątku spadkowego, który ma być szacowany. Z racji tego nie da się określić jednej ceny, gdyż każdy spis inwentarza jest inny.

Zgodnie z art. 40 Ustawy o kosztach komorniczych, wysokość opłaty od wniosku o sporządzenie spisu inwentarza wynosi 400 zł. Do tej kwoty dolicza się wydatki na rzecz podmiotów trzecich w postaci:

kosztów korespondencji (zazwyczaj ok. 60-100 zł),
kosztów zapytań:
- ZUS - 36,55 zł,
- Urząd Skarbowy - 35 zł,
- Elektroniczne Księgi Wieczyste - 20 zł,
- Biuro Informacji Kredytowej - 9,84 zł,
kosztów biegłych z zakresu wyceny ruchomości - ok. 30 zł za godzinę pracy biegłego,
kosztów biegłych z zakresu wyceny pojazdu mechanicznego - cena zależy od rodzaju pojazdu.

Łącznie cena kosztów biegłego z zakresu wyceny nieruchomości będzie wynosić od 350 do 3000 zł - zależnie od wielkości nieruchomości. Wycena kawalerki będzie tańsza niż wycena domu jednorodzinnego.

Szacuje się, że cena za spis inwentarza majątku, w skład którego wchodzą różne składniki majątkowe, np. nieruchomość i ruchomości, może wynieść łącznie nawet ok. 2 tysiące złotych.

Czas jaki potrzebny jest do sporządzenia spisu inwentarza w dużej mierze zależy od majątku jaki wchodzi w skład spadku. Dzięki technologiom pozyskiwania informacji przez komorników (Elektroniczne Księgi Wieczyste, Biuro Informacji Kredytowej, system OGNIVO) komornik jest w stanie określić podstawowe składniki majątku spadkowego w ciągu 7 - 14 dni.

Dodatkowo należy pamiętać, iż komornik ma obowiązek poczynić ustalenia w zakresie wszystkich ewentualnych składników masy spadku. Oznacza to, że nie ogranicza się on wyłącznie do elementów wskazanych przez osobę zainteresowaną, lecz do wszystkich elementów wchodzących w skład masy spadkowej.

marzec 2021

Odpowiedzialność za długi spadkowe spadkobierców i zapisobierców

Długi spadkowe są to zobowiązania spadkodawcy, które powstały przed jego śmiercią oraz te związane bezpośrednio z jego śmiercią. Przepisy kodeksu cywilnego wypowiadają się o kwestii odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe.

Na mocy art. 1034 § 2 Kodeksu cywilnego, od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów. Skutkiem działu spadku jest więc ustanie solidarnej odpowiedzialności pomiędzy spadkobiercami. Od tej pory każdy spadkobierca odpowiada za długi proporcjonalnie do wysokości swojego udziału w spadku.

W postanowieniu z dnia 20 września 2000 r. (sygn. I CKN 295/00) Sąd Najwyższy wskazał, że przedmiotem działu spadku mogą być wyłącznie aktywa, natomiast podział długów następuje z mocy prawa, odpowiednio do podziału aktywów. Zgodnie z orzecznictwem sądów, podmiotowy zakres odpowiedzialności spadkobierców określa się w oparciu o posiadane prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia albo europejskie poświadczenie spadkowe. Oznacza to, że zakres przedmiotowy i podmiotowy odpowiedzialności za długi spadkowe określa się na dzień otwarcia spadku.

Inaczej zakres odpowiedzialności wobec spadkobierców i zapisobierców kształtuje art. 10342 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z jego brzmieniem od chwili działu spadku spadkobiercy i osoby, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń. W tej sytuacji odpowiedzialność ustalana jest w stosunku do przysporzeń a nie udziału w spadku. W orzecznictwie sądów podkreśla się, że przepis art. 10342 k.c. nie dotyczy proporcjonalnego rozłożenia odpowiedzialności w relacji pomiędzy spadkobiercami, a jedynie w relacji pomiędzy zapisobiercami a spadkobiercami.

Zgodnie z wykładnią językową art. 1034 § 2 k.c. podział długów spadkowych odbywa się więc proporcjonalnie do wielkości udziałów w spadku spadkobierców, natomiast wedle art. 10342 k.c., podział długów następuje proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez spadkobierców i zapisobierców przysporzeń. Interpretacja ta jednak stwarza wątpliwości ze względu na niejednolite orzecznictwo i odmienne stanowisko doktryny.

Sądy co do zasady stosują wykładnię językową komentowanych przepisów przyjmując, że zapisobierca odpowiada za długi spadkowe wspólnie ze spadkobiercami po dziale spadku proporcjonalnie do uzyskanego przysporzenia (tak Sąd Rejonowy w Olsztynie z 3 lipca 2017 r. o sygn. X Ns 1762/16).

W wyroku z dnia 30 maja 2017 r. o sygn. II Ca 1527/16 Sąd Okręgowego w Szczecinie uznał, że zgodnie z art. 1034 2 k.c. od chwili działu spadku spadkobiercy i osoby, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń (podobnie Sąd Rejonowy w Kamiennej Górze w wyroku z dnia 25 stycznia 2019 r. o sygn. I C 786/17). Orzeczenia te zapadły jednakże w stanie faktycznym, w którym nie było zapisobierców, tylko spadkobiercy.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Okręgowego w Szczecinie z 27 grudnia 2018 r. o sygn. II Ca 553/18, wierzyciel powinien więc wykazać w jakiej proporcji dłużnik odpowiada za dług spadkowy stosownie do otrzymanego przysporzenia. W takim wypadku konieczne jest wykazanie wartości przysporzeń wszystkich beneficjentów spadku w więc zarówno spadkobierców i zapisobierców i na tej podstawie dopiero możliwe jest ustalenie proporcji w jakiej odpowiadają oni za długi spadkowe.

Wymaga wskazania, że doktryna prawa co do zasady nie przyjmuje wykładni językowej art. 10342. Odrzuca również zasadę lex posterior derogat legi anteriori oznaczającą, że przepis wprowadzony później deroguje ten wcześniejszy. Zgodnie z tą zasadą, art. 10342 przemawiający za podziałem odpowiedzialności za długi spadkowe proporcjonalnie co do wartości otrzymanych przysporzeń powinien znaleźć zastosowanie do sytuacji zapisobierców i spadkobierców, ponieważ został wprowadzony dopiero w 2011 r.

Zgodnie z interpretacją części doktryny "należy opowiedzieć się za wykładnią, zgodnie z którą art. 10342 dotyczy jedynie rozłożenia odpowiedzialności między zapisobierców a wszystkich spadkobierców, natomiast w zakresie rozłożenia odpowiedzialności między tych ostatnich nadal właściwy pozostaje art. 1034 § 2, a zatem spadkobiercy zawsze po dziale będą odpowiadać proporcjonalnie do swych udziałów w spadku, a nie korzyści uzyskanej przy dziale" (P. Księżak, Zapis windykacyjny, s. 182-183).

Natomiast zdaniem G. Gorczyńskiego, "błędne odczytywanie pojęcia wartość przysporzenia, o którym stanowi art. 10342 k.c., prowadzi niektórych autorów to twierdzenia, że przepis ten ma zastosowanie wyłącznie w przypadku rozłożenia odpowiedzialności za długi spadkowe między zapisobierców a wszystkich spadkobierców. Jeśli zaś chodzi o rozłożenie tej odpowiedzialności tylko na spadkobierców, właściwą podstawą pozostawać ma art. 1034 § 2 k.c., co oznacza, że po dziale spadku spadkobiercy będą odpowiadać za długi spadkowe proporcjonalnie do swych udziałów w spadku, nie zaś według przysporzeń uzyskanych przy dziale spadku" (G. Gorczyński, Kodeks cywilny, Komentarz. Tom I, red. Magdalena Habdas, Mariusz Fras).

Sądy nie dokonały nadal pogłębionej analizy relacji tych dwóch przepisów, co w przyszłości może uczynić Sąd Najwyższy. To w jaki sposób sąd ustali odpowiedzialność zapisobierców i spadkobierców wobec wierzycieli za długi spadkowe będzie miało doniosłe znaczenie przy sytuacji, gdy w dziale spadku dokonano podziału innego niż w postępowaniu o stwierdzeniu nabyciu spadku.

luty 2021

Przejście praw majątkowych po śmierci pracownika

Jednym ze sposobów wygaśnięcia umowy o pracę określonych w Kodeksie pracy jest śmierć pracownika. Dzieje się tak wskutek niemożliwości dalszego wykonywania świadczenia.

Art. 631 §2 kp stanowi, iż prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą po śmierci pracownika, w równych częściach na małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej według ustawy o emeryturach i rentach. W razie braku takich osób prawa te wchodzą do spadku.

Zgodnie z orzecznictwem, prawem majątkowym ze stosunku pracy w rozumieniu przepisu art. 631 § 2 k.p. jest prawo majątkowe ściśle z tym stosunkiem pracy związane, bezpośrednio z niego wynikające. Oznacza to, że inne prawa majątkowe związane ze stosunkiem pracy tylko w sposób pośredni, nie podlegają mechanizmom dziedziczenia ustalonym w tym przepisie.

Zgodnie z art. 65 ust. 1 i 2 oraz art. 67-71 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Renta rodzinna przysługuje także uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne.

Do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny:

dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;
przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;
małżonek (wdowa i wdowiec);
rodzice, ojczym i macocha oraz osoby przysposabiające.

Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

do ukończenia 16 lat,
do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo
bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

Przyjęte na wychowanie i utrzymanie wnuki, rodzeństwo i inne dzieci mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli przy spełnieniu warunków wskazanych wyżej:

zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego, chyba że śmierć była następstwem wypadku, oraz
nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli:
nie mogą zapewnić im utrzymania albo
ubezpieczony lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd.

Wdowa i wdowiec mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli:

w chwili śmierci małżonka osiągnęli wiek 50 lat lub byli niezdolni do pracy albo
wychowują co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym małżonku, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole - 18 lat, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.

Prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa lub wdowiec, którzy osiągnęli wiek 50 lat lub stali się niezdolni do pracy po śmierci małżonka, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania dzieci.

Małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia warunków określonych w pkt 1 lub 2 miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.

Wdowa i wdowiec niespełniający warunków do renty rodzinnej określonych powyżej i niemający niezbędnych źródeł utrzymania mają prawo do okresowej renty rodzinnej:

przez okres 1 roku od chwili śmierci małżonka;
w okresie uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata od chwili śmierci małżonka.

Rodzice mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli:

ubezpieczony bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania,
spełniają odpowiednio warunki określone dla wdowy i wdowca oraz co do wieku.

styczeń 2021

Różnice między spisem inwentarza a wykazem inwentarza

Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza powinien zadbać o sporządzenie spisu inwentarza albo wykazu inwentarza spadku. Spadkobierca ponosi wówczas odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości stanu czynnego spadku ustalonego w którymś z tych dokumentów. Spadkobierca decyduje, czy złoży wniosek o sporządzenie spisu inwentarza przez komornika, czy wykaz inwentarza przez sądem lub przed notariuszem. -

Celem sporządzenia spisu inwentarza oraz wykazu inwentarza jest więc ustalenie składu majątku spadkodawcy dla wyznaczenia granic odpowiedzialności spadkobierców przyjmujących spadek z dobrodziejstwem inwentarza i zapisobierców windykacyjnych za długi pozostawione przez spadkodawcę. Zarówno wykaz inwentarza jak i spis inwentarza wymieniają przedmioty wchodzące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych z uwzględnieniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku oraz długi spadkowe według stanu z chwili otwarcia spadku. Czym w takim razie spis różni się od wykazu?

Spis inwentarza ma charakter dokumentu urzędowego, sporządzany jest bowiem przez komornika na podstawie postanowienia sądu o sporządzeniu spisu inwentarza. Komornik podejmuje odpowiednie czynności i uzyskuje informacje o spadkodawcy i jego majątku w celu ustalenia składu spadku. Spis inwentarza zawierać ma wykaz aktywów spadku - składników majątku spadkodawcy, które do niego należały, oraz pasywów spadku, a więc wszelkich obciążeń i długów, które miał spadkodawca i nie uregulował ich za życia. Zgodnie z art. 637 Kodeksu postępowania cywilnego, każdy, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku, zapisobiercą, wykonawcą testamentu lub wierzycielem spadkowym, może żądać sporządzenia spisu inwentarza.

Wykaz inwentarza natomiast jest dokumentem prywatnym, nie jest on w porównaniu do spisu inwentarza sporządzany w toku postępowania sądowego. Spadkobierca może go sporządzić samodzielnie, bez udziału komornika sądowego. Wykaz inwentarza uzyskuje walor prawny z momentem złożenia go w sądzie albo u notariusza. Prawo reguluje jedynie wzór takiego wykazu. Zgodnie z art. 10311 § 1 Kodeksu cywilnego sporządzić wykaz inwentarza może spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, zapisobierca windykacyjny, oraz wykonawca testamentu. Warto zwrócić uwagę, że katalog ten jest węższy niż katalog osób uprawnionych do żądania sporządzenia spisu inwentarza. Co więcej, złożenie wykazu inwentarza jest możliwe jedynie w odniesieniu do spadkodawców zmarłych po dniu 18 grudnia 2015 r.

Na końcu warto podkreślić, że w sytuacji sporządzenia zarówno spisu inwentarza jak i wykazu inwentarza, większe znaczenie ma spis inwentarza w przypadku rozbieżności co do treści tych dokumentów. Oznacza to, że od chwili sporządzenia spisu inwentarza, spadkobierców obowiązuje treść spisu a nie wykazu inwentarza.

grudzień 2020

Testament ustny w czasie epidemii

Przepisy kodeksu cywilnego tworzą pewnego rodzaju instrument ochrony dla osoby, która nie zdążyła sporządzić testamentu i znalazła się w szczególnej sytuacji. Jest to instytucja testamentu ustnego, który polega na tym, że jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Wydawać by się mogło, że w sytuacji jaką jest zagrożenie epidemiologiczne wirusem COVID-19, testamenty ustne mogą znaleźć zastosowanie i to nie tylko w sytuacji istnienia zagrożenia śmiercią.

W postanowieniu z dnia 3 grudnia 2010 r., I CSK 37/10, LEX nr 694228 Sąd Najwyższy określił, jakie inne okoliczności poza obawą rychłej śmierci mogą stanowić uzasadnienie dla sporządzenia testamentu ustnego. Szczególnymi okolicznościami, w rozumieniu tego przepisu, mogą być takie zdarzenia, jak:

powódź,
przerwanie komunikacji,
epidemia,
pobyt spadkodawcy w szpitalu zakaźnym,
działania wojenne

Warunkiem jest, aby każda z wymienionych okoliczności uniemożliwiała lub w poważnym stopniu utrudniała spadkodawcy sporządzenie testamentu zwykłego. Nie jest natomiast wymagane, aby w tych sytuacjach spadkodawca również obawiał się rychłej śmierci.

Sąd Najwyższy zwrócił uwagę jeszcze na inną stronę tego problemu w uchwale z dnia 23 września 1958 r., 3 CO 17/58, LEX nr 119687. Testament ustny sporządzany jest zwykle w sytuacjach grożących rychłą śmiercią spadkodawcy, mimo to mogą wystąpić wypadki, gdzie obawa rychłej śmierci uzasadniona jest nie tylko w stosunku do spadkodawcy, ale i w stosunku do osób, którym on oświadcza swą wolę. Jako przykłady takich niebezpiecznych sytuacji Sąd Najwyższy podał epidemię czy działania wojenne. Przepis ustawy określa, że treść testamentu w wypadku jej niespisania może być stwierdzona zgodnym oświadczeniem co najmniej dwóch świadków. Może się zdarzyć, że w czasie wojny czy epidemii umrze więcej niż jeden świadek i ustalenie treści testamentu będzie niemożliwe. W takiej sytuacji w wypadkach, gdy zachodzi obawa rychłej śmierci również świadków, spadkodawca może oświadczyć swą wolę większej liczbie świadków niż przewidziane minimum ustawowe.

Przedstawione poglądy wzajemnie się uzupełniają. Zachorowanie spadkodawcy na ciężką chorobę, zagrażającą życiu lub nagłe pogorszenie się stanu jego zdrowia, stanowi uzasadnienie dla sporządzenia testamentu ustnego z uwagi na obawę rychłej śmierci spadkodawcy. Dodatkowo bez względu na jego stan zdrowia występowanie epidemii może samoistnie uzasadniać testowanie w formie szczególnej, jeżeli spadkodawca nie ma możliwości sporządzenia testamentu zwykłego lub byłoby to poważnie utrudnione.

listopad 2020

Termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez małoletniego

Zgodnie z art. 1015 k.c., oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania - o śmierci spadkodawcy. Brak tego oświadczenia w terminie jest jednoznaczny przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba małoletnia, konieczne jest wydanie przez sąd opiekuńczy zezwolenia na odrzucenie spadku przez przedstawiciela ustawowego w imieniu małoletniego. Wątpliwości mogą pojawić się w sytuacji, gdy w terminie sześciomiesięcznym złożono wniosek do sądu opiekuńczego, ale samo oświadczenie o odrzuceniu spadku już po upływie tego terminu.

W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2015 r. (III CSK 352/14) stwierdzono, iż termin wskazany w art. 1015 § 1 k.c. jest terminem zawitym i po jego upływie wygasa uprawnienie spadkobiercy do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Podkreślono, że wprowadzenie tak krótkiego terminu podyktowane jest potrzebą szybkiego ustalenia kręgu spadkobierców w interesie ich samych oraz wierzycieli spadku. Względy te nie mogą jednak przesłaniać potrzeby ochrony interesów spadkobierców małoletnich. W przeciwieństwie do spadkobierców o pełnej zdolności do czynności prawnych doznają oni istotnych ograniczeń w możliwości swobodnego odrzucenia spadku w postaci obowiązku uzyskania zgody sądu na odrzucenie spadku.

SN stwierdził, że w sytuacji, w której ustawa wymaga uzyskania zgody sądu uzależniającej skuteczne odrzucenie spadku, wystąpienie przez przedstawiciela ustawowego spadkobiercy do sądu opiekuńczego o jej udzielenie przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku sprawia, iż termin ten ulega przerwaniu. Należy więc stosować art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w drodze analogii.

Należy pamiętać, że warunkiem zastosowania wskazanych przepisów jest dochowanie staranności przez przedstawiciela małoletniego poprzez złożenie wniosku do sądu opiekuńczego nie później niż w terminie wskazanym w art. 1015 § 1 k.c.

październik 2020

Warunek skorzystania przez spadkobiercę ze zwolnienia podatkowego

Najbliższe spadkodawcy osoby są zwolnione od podatku od nabycia spadku. Dotyczy to małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochy pod warunkiem, że zgłoszą nabycie właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego albo od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku.

Jeżeli spadkobierca dowiedział się o nabyciu spadku po upływie tych terminów, zgodnie z art. 4a ust. 2 Ustawy o podatku od spadków i darowizn, zwolnienie z podatku przysługuje. Musi on jednakże zgłosić nabyte rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu. Ponadto musi uprawdopodobnić, że rzeczywiście powziął wiadomość o nabyciu spadku później.

W wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 marca 2020 r. o sygn. II FSK 803/18 sąd uznał, że opisana regulacja ma zastosowanie nie tylko do takich przypadków, gdy spadkobierca z przyczyn od siebie niezależnych nie wiedział o nabyciu spadku i uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu jego nabycia. Zwolnienie z podatku nastąpi również wtedy, gdy spadkobierca nie wiedział, jaki faktycznie majątek był przedmiotem dziedziczenia.

wrzesień 2020

Osoba trzecia w rozumieniu art. 1028 Kodeksu cywilnego

Art. 1028 Kodeksu cywilnego mówi o tym, co stanie się w przypadku rozporządzenia prawem należącym do spadku przez nieuprawnionego. Przepis ten odnosi się do osoby, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, lecz nie jest w rzeczywistości spadkobiercą, a rozporządza prawem należącym do spadku na rzecz osoby trzeciej. Jeżeli przyjmując prawo osoba trzecia działa w dobrej wierze, nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku.

Art. 1028 k.c. stanowi jeden z nielicznych ustawowych wyjątków od zasady, że nie wolno rozporządzać cudzym prawem (nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet). Podkreśla się, że celem tego rozwiązania jest ochrona obrotu prawnego, połączona z zasadą ochrony osoby trzeciej działającej w dobrej wierze i w zaufaniu do dokumentów urzędowych, takich jak odpisy orzeczeń sądowych lub wypisy zarejestrowanych aktów poświadczenia dziedziczenia.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 25 lipca 2019 r. o sygn. III CZP 12/19 podjął się rozważenia zakresu podmiotowego art. 1028 k.c., w szczególności czy ma on zastosowanie również do czynności dokonanych pomiędzy osobami należącymi wprawdzie do kręgu spadkobierców ustawowych, ale będącymi spadkobiercami tymczasowymi. Sytuacja taka może mieć miejsce, tak jak w przytoczonej sprawie, w przypadku urodzenia się żywego dziecka poczętego w chwili otwarcia spadku czy sfałszowania testamentu.

Zdaniem sądu nabywca należący do kręgu spadkobierców ustawowych nie może być uznany za osobę trzecią w rozumieniu tego przepisu. Oznacza to, że osoba należąca do kręgu spadkobierców ustawowych, na rzecz której spadkobierca legitymujący się stwierdzeniem nabycia spadku rozporządził prawem należącym do spadku, nie nabyła tego prawa, jeżeli rzeczywistym spadkobiercą jest ktoś inny.

Zdaniem sądu biorąc pod uwagę wyjątkowe okoliczności, brak wyłączności legitymacyjnego charakteru stwierdzenia nabycia spadku i zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia w stosunkach pomiędzy spadkobiercami, uznać należy, że do podejmowanych przez nich czynności obrotu składnikami spadku nie ma zastosowania art. 1028 k.c. Ochrona prawa dziedziczenia, jako wartości konstytucyjnie chronionej, musi mieć według Sądu Najwyższego charakter rzeczywisty.

sierpień 2020

Sprzedaż udziału w przedmiocie należącym do spadku.

Jeżeli nabędziesz udział w przedmiocie należącym do spadku możesz go utracić. Może do tego dojść nawet gdy zbywca ma postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku i jest wpisany do księgi wieczystej.

Zgodnie z art. 1036 kc spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić (czyli. np. sprzedać) udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku. Mamy tu do czynienia z tzw. bezskutecznością względną. Oznacza to, że umowa jest ważna, ale może się okazać bezskuteczna w stosunku do spadkobiercy, który nie wyraził zgody na sprzedać udziału. Może on wtedy domagać się działu spadku tak jakby w ogóle nie było umowy sprzedaży udziału.

Uprawnienie takie powstaje tylko jeżeli zostały naruszone prawa spadkobiercy, który nie wyraził swej zgody. Przykładowo jeżeli spadkobierca, który dokonał zbycia otrzymał za życia darowizny przewyższające swój udział spadkowy to przy dziale spadku powinien zostać pominięty. Wtedy spadkobiercy który nie wyraził zgody powinien otrzymać cały spadek, a nabywca udziału w przedmiocie należącym do spadku utraci swój udział. Może on ewentualnie dochodzić roszczeń od zbywcy na podstawie rękojmi za wady prawne.

lipiec 2020

Dziedziczenie roszczenia o zadośćuczynienie

W wyroku z dnia 28 listopada 2019 r.(III CSK 284/17)Sąd Najwyższy potwierdził zakaz dziedziczenia roszczenia o zadośćuczynienia za wyjątkiem sytuacji gdy spadkodawca umarł już w trakcie procesu o zadośćuczynienie. Regulacja przewidziana w art. 445 § 3 k.c. stanowi lex specialis w stosunku do art. 922 k.c. Możliwość dziedziczenia roszczenia wynika z założenia, że śmierć poszkodowanego w trakcie procesu, nie powinna przynosić korzyści dla osoby odpowiedzialnej. Jako wyjątek od reguły ogólnej przewidzianej w art. 922 k.c., art. 445 § 3 k.c. musi być interpretowany wąsko, zaś funkcja kompensacyjna w tym zakresie musi być rozumiana szeroko. Roszczenie, które przeszło na spadkobierców, staje się określoną wierzytelnością, która wchodzi w skład spadku.

czerwiec 2020

Wstąpienie w stosunek najmu a spadek

Zgodnie z art. 691 § 1 i 2 k.c w razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują o ile zamieszkiwali stale z najemcą do chwili jego śmierci: małżonek niebędący współnajemcą lokalu,

dzieci najemcy i jego współmałżonka,
inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych,
osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 grudnia 2019 r. (I CSK 506/18) stwierdził, że opisane powyżej wtąpienie w stosunek najmu jest zupełnie od praw spadkowych niezależne. Prawo wynikające z powołanego przepisu ma na celu ochronę osób bliskich wobec dotychczasowego najemcy lokalu, które z nim stale zamieszkiwały do chwili śmierci, a wśród nich wymienione są dzieci najemcy. Realizacja tego prawa następuje wtedy, gdy osoby uprawnione nie są jednocześnie dziedzicami albo wprawdzie należą do tej kategorii, ale z różnych przyczyn praw spadkowych nie realizują.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 2019 r. I CSK 506/18

maj 2020

Kto może być pozbawiony zachowku?

Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego osoby, które są powołane do dziedziczenia ustawowego mają pewne uprawnienia w sytuacji, gdy nie zostały wymienione w testamencie. Uprawnieni są wówczas do połowy wartości udziału spadkowego, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Jeżeli natomiast uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, kwota należna zwiększa się do dwóch trzecich wartości tego udziału.

To uregulowanie zgodne jest z zasadą, iż nikt nie może na wypadek swej śmierci rozporządzić swoim majątkiem zupełnie dowolnie, pomijając swoich najbliższych. Można powiedzieć, że spadkodawca ma względem swoich bliskich obowiązek moralny. Celem takiej regulacji jest ochrona rodziny przed decyzjami spadkodawcy i ma służyć sprawiedliwemu podziałowi spadku.

Jednakże Kodeks cywilny normuje również sytuację, w której osoba bliska zostanie pozbawiona zachowku w jego pełnym wymiarze z powodu jej niegodnego zachowania. Zachowek może zostać obniżony a nawet zupełnie nie będzie się należał krewnemu, który:

dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób;
podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego
wbrew woli spadkodawcy postępował uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
uporczywie nie dopełniał względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Do roli sądu należy wówczas wyważenie interesów majątkowych wykluczonego od spadkobrania członka najbliższej rodziny testatora a naruszeniem zasad współżycia społecznego. W sytuacji, kiedy nikt nie wystąpił w odpowiednim terminie o pozbawienie zachowku uprawnionych, którzy spełnili którąś z powyższych przesłanek, możliwe jest zastosowanie klauzuli zasad współżycia społecznego zawartej w art. 5 Kodeksu cywilnego.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 czerwca 2016 r., V CSK 625/15 stwierdził, iż nie można uznać, że określenie przesłanek niegodności dziedziczenia oraz wydziedziczenia wyłącza dopuszczalność obniżenia zachowku z powodu sprzecznego z zasadami współżycia społecznego zachowania uprawnionego do zachowku wobec spadkodawcy. W takich sytuacjach jedynie powołanie się na zasady współżycia społecznego pozwala na uczynienie zadość społecznemu odczuciu sprawiedliwości, sprzeciwiającemu się przyznaniu pełnej należności z tytułu zachowku, a wyjątkowo zachowku w ogóle, osobie, co do której istnieją podstawy do uznania jej za niegodną dziedziczenia lub istniały podstawy do jej wydziedziczenia. Jednocześnie w orzecznictwie uznaje się, że Sąd nie powinien zastępować woli zmarłego i przy zastosowaniu art. 5 k.c. wywodzić ze stosunków spadkobiercy ustawowego ze spadkodawcą wniosków, które prowadziłyby do takiego samego skutku, jakby wydziedziczenie nastąpiło.

Jako przykład, w którym zastosowanie tego przepisu jest możliwe można wskazać sytuację, w której uprawnione do zachowku dziecko nie zajmowało się za życia spadkodawcą, ale nie zostało przez niego wydziedziczone. Innym przykładem może być sytuacja złego traktowania ojca przez syna, nie interesowanie się jego chorobą, nieobecność na pogrzebie (wyrok SN sygn. akt V CSK 625/15).

Na szczególną uwagę zasługuje relacja między uprawnionym do zachowku a spadkobiercom. Zgodnie z orzecznictwem (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 27 marca 2019, sygn.. I ACa 825/18) relacje te wymagają uwzględnienia, ale tylko w charakterze dodatkowym. Z racji tego, trudna sytuacja materialna spadkobiercy może być podstawą do nie uwzględnienia żądania zachowku na mocy art. 5 Kodeksu cywilnego. Kiedy dla osoby uwzględnionej w testamencie spadek ten stanowiłby jedyny majątek, a nie osiąga ona jeszcze własnych dochodów, uprawniony z zachowku nie może domagać się go powołując się na zasady współżycia społecznego. Zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego w Toruniu (Sygn. akt VIII Ca 78/16) skorzystanie przez sąd z możliwości odmowy uwzględnienia żądania zachowku z uwagi na zasady współżycia społecznego może mieć miejsce, gdy odmienne rozstrzygnięcie prowadziłoby do powstania po stronie spadkobiercy obowiązanego do zapłaty zachowku wyjątkowych dolegliwości w sferze materialnej.

kwiecień 2020

Odrzucenie spadku po terminie

W związku z częstym w dzisiejszych czasach zaciąganiem kredytów możemy spotkać się z sytuacją tzw. niechcianych spadków, w których skład wchodzą tylko długi, albo przekraczają one wartość zostawionych aktywów. Często rodzina zmarłego nie ma nawet świadomości, że pozostawił on po sobie wchodzące do masy spadkowej długi lub nie zdaje sobie sprawy z ich wysokości.

Spadkobierca ustawowy i testamentowy powinien w terminie 6 miesięcy od dowiedzenia się o tytule swojego powołania do spadku złożyć oświadczenie, czy spadek przyjmuje czy odrzuca. Po upływie 6 miesięcy, w przypadku braku reakcji ze strony spadkobiercy, przyjęcie spadku następuje z mocy prawa.

Biegnący dla spadkobiercy termin 6 miesięcy na złożenie oświadczenia spadkowego nie podlega przedłużeniu. Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby złożył wadliwe oświadczenie bądź nie złożył żadnego oświadczenia w tym terminie, może uchylić się od skutków prawnych i złożyć skutecznie prawidłowe oświadczenie - dotyczy to jednakże tylko wyjątkowych przypadków.

W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2019 r., Sąd rozważył sytuację dwójki dorosłych dzieci, które chciały odrzucić spadek po zmarłym ojcu. Spadek składał się z długów wynoszących 250 tys. zł. Uczyniły to jednak po terminie, gdyż nie zdawały sobie sprawy z istnienia tak wysokiego zadłużenia - wiedziały tylko o jego części. Wówczas odrzucenie spadku wymaga zgody sądu.

Przed sądem należy udowodnić, iż rzeczywiście działało się pod wpływem błędu lub groźby. Nie jest możliwe tłumaczenie się nieznajomością prawa.

W orzecznictwie SN przyjmuje się, że o prawnie relewantnym błędzie co do przedmiotu spadku można mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy w jego ustalaniu, gdy "błąd jest usprawiedliwiony okolicznościami sprawy". Ocena w tym względzie powinna być dokonana na podstawie okoliczności konkretnego przypadku i uwzględniać przeciętny, raczej niezbyt wysoki, stan świadomości prawnej społeczeństwa.

Sąd Najwyższy przychylił się do stanowiska skarżących dzieci. Stwierdził, że z punktu widzenia decyzji o przyjęciu albo odrzuceniu spadku istotna może być wiedza o całości długów spadkowych i ich rozmiarach, a wiedza jedynie o części z nich, zwłaszcza jeżeli mają one pokrycie w aktywach spadkowych, nie uzasadnia oczekiwania, iż spadkobierca "profilaktycznie" odrzuci spadek.

marzec 2020

Czy można dziedziczyć pozwolenie na sprzedaż alkoholu?

Na to pytanie odpowiedzi udzielił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z dnia 28 listopada 2019 r. (III SA/Gl 886/19).

Burmistrz C. udzielił przedsiębiorcy R. G., prowadzącej jednoosobowo działalność gospodarczą, zezwolenia na sprzedaż i podawanie napojów alkoholowych. R. G uiściła na rachunek gminy opłatę należną za cały rok korzystania z zezwoleń.

Następnie R. G. złożyła oświadczenie o rezygnacji z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych i jednocześnie zrzekła się prawa do odwołania od decyzji organu. Burmistrz wydał więc decyzję o wygaśnięciu wspomnianych zezwoleń.

R. G. zmarła, a jej spadkobierca wniósł o zwrot nadpłaconych opłat, ponieważ R.G. wniosła opłatę za cały rok, a zrzekła się zezwolenia przed jego upływem.

Sąd w Gliwicach podkreślił, że nie ma wątpliwości co do tego, że zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych jest ściśle związane z podmiotem, który otrzymał zezwolenie. Z racji tego nie podlega również dziedziczeniu. Na mocy wydanej przez burmistrza decyzji wygasły więc udzielone R.G. zezwolenia, nie mogą być z racji tego dziedziczone.

Zgodnie z art. 922 § 2 Kodeksu cywilnego, do spadku nie należą prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Dla sądu niewątpliwie było, że prawa i obowiązki wynikające z wydanych R. G. decyzji administracyjnych zezwalających na sprzedaż alkoholu były ściśle związane z jej osobą.

Spadek stanowi ogół cywilnych majątkowych praw i obowiązków zmarłego. Co do zasady nie należą do niego prawa i obowiązki majątkowe o charakterze publicznoprawnym, regulowane przepisami innych niż prawo cywilne działów prawa, w szczególności prawa administracyjnego czy podatkowego. Wyjątkiem potwierdzającym regułę jest prawo podatnika do zwrotu nadpłaty podatku. Charakter publicznoprawny miały bez wątpliwości opłaty wniesione przez R.G.

Z wyroku tego wynika, że nie jest możliwe dziedziczenie pozwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych.

Wynagrodzenie od zapisobiercy.

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego spadkobiercom przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie przez zapisobiercę z rzeczy oznaczonej co do tożsamości, stanowiącej przedmiot zapisu zwykłego, za okres do wymagalności roszczenia o wykonanie zapisu (uchwała z 27 sierpnia 2015 roku - III CZP 46/15). Dotyczy to sytuacji, gdy przedmiot zapisu był już w posiadaniu zapisobiercy jeszcze zanim został ogłoszony testament. Dopiero bowiem z chwilą ogłoszenia testamentu zapisobierca może żądać wykonania zapisu (art. 970 kc).

Spornym jednak była kwestia czy okres, za który zapisobierca musi się rozliczyć, kończy się z chwilą zakończenia sporu sądowego czy też już w momencie zgłoszenia przez zapisobiercę żądania wykonania zapisu. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 lipca 2019 roku (sygn.. akt V CSK 228/18) potwierdził, że spadkobiercy mogą żądać wynagrodzenia od zapisobiercy za korzystanie z przedmiotu zapisu, ale tylko do momentu wystąpienia przez niego z roszczeniem o wykonanie zapisu. Zapisobierca nie może bowiem ponosić konsekwencji zbyt długo trwającego procesu o wydanie przedmiotu zapisu

Sygn.. akt III CZP 46/15

Odrzucenie spadku nie powoduje przejścia prawa do zachowku na dziecko.

Sąd Najwyższy ustalił, że w sytuacji dziedziczenia testamentowego prawo do zachowku przysługuje tylko konkretnym osobom - określonym spadkobiercom ustawowym. Nie mogą oni "przenieść" uprawnienia do zachowku na swoje dzieci poprzez złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Mogłoby to powodować w określonych przypadkach bezpodstawne uprzywilejowanie tych dzieci w stosunku do spadkobiercy testamentowego. Wiadomo bowiem że małoletni mogą żądać zachowku w wysokości 2/3 ich udziału spadkowego podczas gdy ich dorosły rodzic tylko 1/2 udziału spadkowego.

Sygn.. akt III CZP 23/19

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2013 r., sygnatura III CZP 79/13

Dopuszczalne jest zawarcie umowy darowizny na wypadek śmierci, jeżeli jej przedmiotem są konkretne rzeczy lub prawa, a umowa nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2013 r., sygnatura IV CSK 69/13 (LEX nr 1388476) Pojęcie "zstępni" zawarte w art. 934 § 2 k.c. obejmuje zarówno dzieci dziadków, jak i ich dalszych zstępnych w linii prostej, jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 27 marca 2013 r., sygnatura I ACa 898/12 (LEX nr 1353838)

Punktem odniesienia przy obliczaniu stanu czynnego spadku dla potrzeb obliczenia wysokości należnego zachowku może być jedynie chwila otwarcia spadku będąca chwilą śmierci spadkodawcy (art. 922 § 1, art. 924 i 925 k.c.). Ustalanie składu spadku, mianowicie różnicy między wartością stanu czynnego spadku (aktywów) i wartością stanu biernego spadku (pasywów), następuje więc co do zasady, według reguł określonych w art. 922 k.c., nie uwzględnia się jedynie zapisów i poleceń oraz oczywiście długów z tytułu zachowku.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 grudnia 2012 r., sygnatura I ACa 1010/12 (LEX nr 1281083)

Terminy wynikające z art. 929 k.c. mają charakter terminów zawitych prawa materialnego, stąd też do ich biegu nie można stosować, nawet w drodze analogii, przepisów o terminach przedawnienia.

Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 6 listopada 2012 r., sygnatura I ACa 1112/12 (LEX nr 1313448)

W swoich założeniach instytucja niegodności jest praktycznie tożsama z instytucją wydziedziczenia. Obie mają bowiem na celu wyeliminowanie z kręgu spadkobierców osób, które dopuściły się jakiegoś niewłaściwego zachowania względem spadkodawcy. Zasadnicza różnica pomiędzy nimi polega zaś na tym, iż wydziedziczenie następuje wyłącznie przez oświadczenie woli spadkodawcy, podczas gdy niegodność dziedziczenia wynika z przepisów ustawy i może być stwierdzona wyłącznie orzeczeniem sądu.